Bir köyün kaderini değiştiren roman: Çalıkuşu

Türk edebiyatının klasiklerinden, Reşat Nuri Güntekin’in ölümsüz eseri Çalıkuşu, Bursa’nın Yıldırım ilçesindeki eski adıyla köy, yeni adıyla mahalle olan Zeyniler’i tüm Türkiye’ye duyurdu.

Kente 3 kilometre mesafedeki, Uludağ’ın eteklerine sırtını dayayan Zeyniler, 19’uncu yüzyılda Bursa’ya göç eden Ahıska Türkleri tarafından kuruldu. Adını Osmanlı’nın ilk dönemlerinde bölgeye yerleşen Zeyniye Tarikatından alan mahallenin kaderi ise Bursa Erkek Lisesi’ne Fransızca öğretmeni olarak atanan Reşat Nuri Güntekin’in 1917 yılındaki ziyaretiyle değişti.

Reşat Nuri Güntekin ile Çalıkuşu’nun öğretmen Feride’si, Feride Özkaya’nın karşılaştığı ilk anı, yeğeni Mahinur Özkaya Makar şu sözlerle anlattı:

"1917 yılında Reşat Nuri Güntekin, Bursa Erkek Lisesi'ne Fransızca öğretmeni olarak atanıyor. Aynı zamanda da Işıklar Askeri Lisesi'nde eğitmenliğe geliyor. Bir şekilde yolu köyümüze düşüyor. Seyir Tepe dediğimiz alanda durup mütemadiyen bir şeyler yazıyor. Tabii dönemin çocukları köye bir yabancı gelince etrafında toplanıyorlar. Şakalar yapıyorlar, oyunlar oynuyorlar. İletişime geçmeye çalışıyorlar. Kendisinin de aynı şekilde çocuklarla bire bir diyaloğu olmuş. Sadece bir tanesi köyün ürkek, mahzun, ceylansı, haşin, hazır cevap, tatlı, 7-8 yaşlarındaki Feride’si, Feride Özkaya. Göz göze gelecekleri zaman o daldan o dala konuyor ve bir seferinde Reşat Nuri Bey kendisine sesleniyor; ‘Çalıkuşu düşeceksin, in aşağıya’. Biz inanıyoruz ki ya da hissediyoruz ki o gün Çalıkuşu romanının ismi ve Feride karakteri doğmuş.”

'TARLADAN SOFRAYA TÜM NİMETLERİ İŞLİYORUZ'

Reşat Nuri Güntekin’in Çalıkuşu romanını yazmaya başladığı, romanın kahramanı Feride’nin, köydeki adıyla Feride Hala’nın yaşadığı yer olan Zeyniler, yöresel lezzetleri ile de yerli turistlerin ilgi odağı oldu.

Mahalleye gelen misafirleri, adını Çalıkuşu’ndan alan Zeyniler Çalıkuşu Kadınlar Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ortaklarının işlettiği meydandaki taş konak karşılıyor. 2 katlı bina organik lezzetleri ile misafirlerini ağırlarken, kooperatifin ortakları hemen binanın yanında bulunan alanda, şarkı ve türküler eşliğinde sofraları süsleyen o lezzetleri üretiyor.

2016 yılında 7 ortakla kurdukları kooperatifin bugün 42 ortağa ulaştığını söyleyen Zeyniler Çalıkuşu Kadınlar Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Başkanı Mahinur Özkaya Makar (53),  “Takım arkadaşlarımızla beraber üretiyor, pişiriyor, tarladan sofraya olan tüm nimetleri işliyoruz. Aynı zamanda içinde bulunduğumuz binada gastronomi hizmeti de sağlıyoruz. Sabah kahvaltımız, gözleme çeşitlerimiz, kendi yapmış olduğumuz doğal meyve suları, reçel çeşitlerimiz, turşu, tarhana, erişte, silor, salça. Bunları da kahvaltıda gelen konuklarımıza sunuyoruz. Kadın elinin lezzetinin hünerinin değmiş olduğu güzellikleri Zeyniler köşesinin eşsiz huzurlu ortamında paylaşıyoruz” diye konuştu.

ULUDAĞ’IN ETEKLERİNDEN AVRUPA’YA

Zeyniler kadınlarının ürettiği organik ürünler artık Avrupa sofralarına da lezzet katacak. Almanya'daki bir firma ile anlaşma imzaladıklarını ve menemenlik sos ile domatesli acı biberli sosun ihracatına başlayacaklarını söyleyen Makar, “Konuğumuz buraya misafir olarak gelmiş. Ürünümüzü denemiş. Daha sonrasında ürünü alıp kendi evinde test etmiş. Sonrasında tekrar gelip burada tekrar aynı ürünü deniyor ve sonra bu teklifle geliyor. Oturduk konuştuk. Aslında bir ürünle gelen teklife konuşma sonunda ikinci bir ürün eklendi. Ve şimdi bir üçüncüsü için çalışmalar devam ediyor. Almanya ama Almanya üzerinden tüm dünyaya açılan bir site üzerinden devam edecek" dedi.

‘HEPSİ BİR ÇALIKUŞU’

Çalıkuşu Feride’nin hikayesinden aldıkları ilhamla, hem ailelerine hem de kent ekonomisine katkıda bulunmak için çalıştıklarını söyleyen Makar, kooperatif ortağı kadınların birbirlerinin isimlerinin başına Çalıkuşu’nu ekleyerek seslendiklerine de dikkat çekerek, şöyle devam etti:

“Yola çıktığımızda her birimizin hikayesi aslında farklıydı. Yetiştirilmemiz, hayata bakış açımız, yetilerimiz, ama ortak olan bir noktamız vardı. Bu bölgenin kadınlarıydık. Kızları ya da gelinleri. Ve bu gelinler ve bu kızlar Çalıkuşu kanatları altında birleştiler. Neyi, niçin, nasıl, neden yapabiliriz, diye sorguladılar ve bir yol haritası oluşturdular. Hepsi bir çalıkuşu. Hepsi kanat çırpmış. Bulunduğu mahal için, evi için, ülkesi için, yürek çırpan kadınlarımız. Üretimde bire bir varlar ve kendi hünerlerini, meziyetlerini işin içerisine koyuyorlar.

Reşat Nuri Güntekin'in romanındaki Feride öğretmen gibi. Feride Öğretmen, Anadolu’daki tüm genç kızlara emsal olmuş, her biri ülkenin dört bir yanına dağılıp kanat çırpmış nice öğrencilere dokunmuş cumhuriyet döneminin lider kadınları. Biz de bugün aynı misyonla devam ediyoruz. Üretim ayağı, eğitim ayağı. Birlikte sosyalleşme ayağı. Bunun içerisinde hepsi giriyor, kooperatif çatısı altında. Ve görüyoruz ki çıkış noktamızı biliyorsak varacağımız noktaya da ulaşmak bir o kadar kolay oluyor. Ama bu kolaylığı kürek çeken tüm takım arkadaşlarımıza borçluyuz. Tüm çalıkuşlarının kanatları sonsuz bir şekilde çırpsın istiyoruz."

'GURUR VERİCİ ŞEYLER OLUYOR BURADA'

Kızının Çalıkuşu Feride’nin yolundan giderek öğretmen olduğunu söyleyen kooperatif ortaklarından Hamiyet Topçu (53), “Hepimiz ailemize katkıda bulunuyoruz. Bilhassa benim üniversite okuyan kızım vardı. Ona çok faydam oldu. Yazları o da burada çalıştı. Edebiyat öğretmeni oldu. Şu an öğretmenlik yapıyor. Her geçen gün gurur verici şeyler oluyor burada” derken Gülseher Nergüz Çiçek (55), “Güzel bir beraberliğimiz var, üretiyoruz. Yaptığımız şeyler beğeniliyor. Soslar, bu menemenler, her şey beğenildi. Artık Türkiye'ye değil, Avrupa'ya açıldık. Çok şükür” diye konuştu. Nezahat Kurt (77) ise “Yurt dışını ne bilirdik biz. Nerede gördük, ne bilirdik. Ama bak yurt dışına bile ihracat yapıyoruz” sözleriyle mutluluğunu dile getirdi.

SOKAKLAR ADLARINI ROMANDAN ALDI

Reşat Nuri Güntekin’in ölümsüz eseri, kadınları çatısı altında birleştirdiği kooperatifin yanı sıra Zeyniler’in sokaklarına da adını verdi. Mahalledeki 3 sokağın adı, ‘Çalıkuşu’, ‘Reşat Nuri Güntekin’ ve ‘Feride Hanım’ olarak değiştirildi.

Mahalle sakinlerinden emekli öğretmen Aydın Yıldırır (75), “Eski belediye başkanımız Özgen Keskin zamanında, onunla köylülerin ortaklaşa verdiği isimlerdir. Reşat Nuri Güntekin’i bizim dedelerimiz biliyordu. Buraya geldiği zaman ‘Muallim Reşat Bey’ diye konuşurlardı. En son 1934 senesinde geldiğini söylüyorlardı. Biz şu anda Feride Hanım sokağındayız” ifadelerini kulandı.

DOĞASEVERLERİN DE UĞRAK NOKTASI

180 hanesi ve 200 nüfusu olan Zeyniler, doğal güzellikleri ile de şehrin hemen yanı başındaki saklı bir cennet konumunda.

Zeyniler’in özellikle dağcıların ve doğaseverlerin uğrak noktası olduğunu söyleyen mahalle muhtarı Nihat Ülker (40), “Dağcıların tercih ettikleri nokta burası. Yani Zeyniler. Çünkü burası merkez. Buradan Sarıalan'a, Uludağ'a, Çobankaya'ya, Kadıyayla'ya ulaşılıyor. Bütün bu yolların kesiştiği nokta burası olduğu için, buraya uğramadan, burada konaklamadan gitmiyorlar. Trekking yolları var. Şelalerimiz var. Yani Zeyniler başka güzel” diye konuştu.