Şanghay Beşlisi ne demek, Şanghay İş Birliği Örgütü amacı ne? Adım adım Şanghay Teşkilatı ve Türkiye..

AKP'li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Şanghay İşbirliği Örgütü'nün (ŞİÖ) ardından Birleşmiş Milletler Zirvesi için ABD'ye gitti. Uçakta kendisine eşlik eden gazetecilerin sorularını yanıtlayan Erdoğan, 'Türkiye Şanghay İşbirliği Örgütü'ne katılacak mı?' sorusuna ''ilişkilerin daha ileri boyutlara taşınabileceğini'' belirten bir yanıt verdi. İşte, gündemdeki Şangay İş Birliği Örgütü'ne dair merak edilenler...

ŞANGHAY BEŞLİSİ NE DEMEK, ŞİÖ NE ZAMAN KURULDU?

Şangay Beşlisi Asya ülkeleri tarafından oluşturulan bir işbirliği örgütüdür. Şanghay İşbirliği Örgütü (İngilizce: Shanghai Cooperation Organization) veya Şanghay Paktı adını teşkilâtın ilk toplandığı yerden, Çin'in metropol şehri olan Şanghay'dan almaktadır. Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan'ın 1996 yılında oluşturdukları yapılanma Şanghay Beşlisi olarak anılıyordu.

ŞANGHAY TEŞKİLATI'NA HANGİ ÜLKELER ÜYE?

Şanghay İşbirliği Örgütü, 2001'de Özbekistan'ın katılımıyla üye sayısını altıya çıkarttı.9 Haziran 2017'de Nur-Sultan'da gerçekleştiren zirvede Hindistan ve Pakistan'ın örgüte katılması ile üye sayısı sekize çıktı. Gözlemci statüsünde olan İran'ın 17 Eylül 2021'de Şanghay İşbirliği Örgütüne tam üye olarak kabul edilmesi ile üye sayısı dokuza çıktı.

Şanghay İşbirliği Örgütü’nde Rusya ve Çin olmak üzere iki ana jeopolitik eksen bulunuyor.

Orta Asya ülkeleri ve Hindistan, Rusya eksenine yakın dururken, Pakistan ve İran Çin eksenine daha yakın görünüyorlar. Çin tarafından desteklenen İran’ın tam üyelik sürecine karşı, Rusya’nın örgüt içinde güçler dengesini sağlamak adına Türkiye’yi Şanghay Beşlisi'nin içinde görmek istediği öngörülüyor.

ŞANGHAY İŞ BİRLİĞİ ÖRGÜTÜ AMACI NE?

2007 Bişkek Zirvesi’nde, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in “Tek kutuplu dünya kabul edilemez” açıklaması, örgütün misyonunu özetlemektedir. Çıkış noktasına baktığımızda, üye ülkelerin sınır bölgelerinde askeri güveni sağlamak gibi görünse de, birincil amaç ABD suretinde batıya karşı alternatif ve etkili blok oluşturmak, ikincil amaç ise dünya nüfusunun 1/4'ünün yaşadığı coğrafyada, en büyük güvenlik tehditleri olarak deklare ettikleri terör, ayrılıkçılık ve aşırıcılıkla mücadele adı altında bu coğrafyada yaşayan halk ve uygarlıkları dizginlemektir.

Şanghay İşbirliği Örgütü'nün (ŞİÖ) ortaya çıkmasının ardında, Çin'in girişimleri önemli rol oynamıştır. 1990'lı yılların başında Çin'in bölgeye olan ilgisinin ardındaki faktörler şunlardır:

• Batı bölgelerinin gelişimi
  
• Soğuk Savaş sonrasında ülkelerin güç ve birlik endişeleri
  
• Dünyanın odağındaki güç: Kara altın (petrol) ihtiyaco ve iş birliği
• Batılı ülkelerin iş birliği
• Sınır güvenliği

ŞANGAY İŞ BİRLİĞİ ÖRGÜTÜ VE TÜRKİYE

Şanghay İşbirliği Örgütü 2008 yılındaki Duşanbe Zirvesi’nde, örgütle irtibat kurmak isteyen ve gözlemci konumunda olmayan üçüncü ülke ve uluslararası kuruluşlarla ilişkilerin kurumsal bir çerçeveye oturtulması amacıyla, “Diyalog Ortaklığı Statüsü” adı altında yeni bir mekanizma oluşturdu.

Türkiye 2011 yılındaki başvurusunun ardından Türkiye Şangay İşbirliği Örgütü'ne 2012’de Diyalog Ortağı olarak katıldı. Katılım sonrası kararı değerlendiren Çinli akademisyenler ve Rus analistler bu kararın hem örgüt hem de Türkiye açısından bir devrim niteliğinde olduğunu belirttiler.

Bu mekanizmanın anlamı ve gücünü açıklamak gerekirse; Şanghay Teşkilatı için, Diyalog Ortağı ülke “gözlemci ülke” statüsünün altında, “misafir katılımcılar” statüsünün ise üzerinde yer alıyor.

AKP'li Cumhurbaşkanı Erdoğan, Kasım 2016’daki konuşmasında ''Türkiye bir defa kendini rahat hissetmeli. ‘Benim için varsa yoksa AB' dememeli. Kanaatim bu. Mesela Şanghay 5'lisinde Türkiye niye olmasın” diyen Erdoğan "Türkiye’nin Şanghay 5’lisi içinde yer alması, çok daha rahat hareket etmesini sağlayacaktır” ifadelerini kullanmıştı. 

Geçen gün gerçekleşen toplantı ise, Türkiye’nin Şanghay İş Birliği Örgütü ile kurduğu en üst düzey ilişki oldu.