İzmir İktisat Kongresi - 1

20 Kasım 1922 tarihinde İsviçre’nin Lozan kentinde başlayan barış görüşmeleri, yarım kalmış, 23 Nisan 1923 tarihinde tekrar başlayacak olan Lozan görüşmelerine kadar, Türkiye İktisat Kongresinde alınan yeni Türkiye’nin iktisadi politikasını belirleyecek kararlar alınacaktır. 

1920’li yılların koşulları gerek İzmir, gerekse de Türkiye açısından son derece zordu.

Onlarca yıl süren savaşlar ve yüzlerce yıllık iktisadi sıkıntılar nedeniyle Türkiye yorgun ve harap düşmüştü.

Bu kongre düşüncesi, 05 Ocak 1923 tarihinde İktisat Bakanı Mahmut Esat Bey  tarafından ortaya atılmış ve tasarlanmıştır. Kongreye tüccar, sanayici, işçi ve çiftçi kesiminden seçilen 1135 delege katılmış ve kadınlar da bu kongrede temsil edilmiştir. Kongrenin organizasyonu İktisat Bakanı Mahmut Esat (Bozkurt) Bey’in sorumluluğunda yürütülmüştür. Kongre Divan Başkanlığına, toplantıya Manisa temsilcisi olarak katılan, Kazım (Karabekir) Paşa seçilmiştir. 

Ancak dünyaya ve devam eden Lozan görüşmelerine anlamlı mesajlar vermek için kongrenin yanmış, yıkılmış ve tükenmiş İzmir’de toplanmasının daha uygun olacağı görüşü ağır basmıştır. İktisat Kongresinin İzmir’de düzenleneceğinin duyulması, olağanüstü heyecan yaratmıştır. İzmir basınında kongre hakkındaki ilk ciddi haber, Anadolu Ajansı’nın 17 Şubat 1923 tarihli haberinde, Mahmut Esat Bey kongrenin amacını şu şekilde anlatır: 

“…Yeni Türkiye iktisadi sistemi mevcut iktisat sistemi ve siyasetlerinin hiçbirinin aynı olamaz. Memleketimizin iktisadi imarı ve ihtiyacı, iktisat tarihimizin ruhuna uygun başlı başına bir iktisat siyaseti takip etmek zorundadır. Biz iktisat tarihinde mevcut okulların hiç birine ait değiliz. ...İktisadi girişimler kısmen devlet ve kısmen şahıslar tarafından üstlenilmelidir. Mesela büyük kredi kurumlarını, sanayi yatırımlarını, devlet idare edecektir, çünkü memleketimizin iktisadi konumu bunu gerektirmektedir. 

…Bu kongreyi; millet ve memleketimizin iktisadi ihtiyaçlarını elbirliği ile araştırarak ona göre bilgilendirerek, tetkik ederek, aynı zamanda memleketimizin şimdiye kadar yabancı kalmış olduğu iktisadi konularla tanıştırmak için açıyoruz.” 

Sonra yoğun bir çalışma sürece girilmiştir. Tertip Komitesi, kongreye bina bulmaya çalışırken, Osmanlı Bankası’nın eski depoları olan, tüccarlarından Aram Hamparsumyan’ın işleme mağazasında karar kılınmıştır. Tertip Komitesi, yapılacak düzenlemelerle binanın yedi bin kişi alabileceğini açıklamıştır

TBMM Başkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa, açılış konuşmasında;  “Ulusal egemenlik, iktisadi egemenliğe dayanmalıdır. Siyasi ve askeri zaferler ne kadar büyük olursa olsun, iktisadi zaferlerle taçlandırılmadıkça sonuçsuz kalır” demiştir.

Gazi’nin uzun konuşmasına sonraki makalelerimde değineceğim.