İş Bankası’nın kurulma fikri Uşakizade Köşkü’nde atılıyor - 2

Türkiye’nin ilk milli bankası olan İş Bankası’nın neden kurulduğunun yanıtını ararken, Türkiye’nin kuruluş aşamasındaki ekonomik şartlarını iyi bilmemiz gerekmektedir. Mustafa Kemal Paşa’nın açtığı çetin mücadeleye yardım amacıyla Hindistan’dan şahsına yaklaşık toplam 500–600 bin lira kadar para gönderilmişti, diyen Hasan Rıza Soyak, anlatımına şöyle devam etmiştir:

“…O bu paranın 500 bin lirasını Büyük Taarruzdan önce Maliye’nin karşılayamadığı bazı özel masraflar için Batı Cephesi Komutanlığı emrine vermişti… Yunanlıların kaçarken yakıp yıktıkları savaş alanında aç ve açıkta kalan zavallılara yapılan yardım da, Paşa’nın ordu ile beraber İzmir’e yolundayken verdiği emirle yine bu paradan yapılmıştır. 

 Cumhurbaşkanı, kendisine iade edilen parayı Osmanlı Bankası’na yatırtmıştır. Cumhurbaşkanı, bankada faizsiz yatan parayı değerlendirmek için, Osmanlı Bankası’na bu parayla ortak olmak istemiştir. Falih Rıfkı Bey, Cumhurbaşkanı’nın Osmanlı Bankası’ndan yaptığı bu taleple ilgili yaşananları şöyle nakletmiştir:

“Acaba sizdeki yüz bin liramızla bankanıza ortak olamaz mıyız? Sorusuna, Türklerin bu işlerle uğraşması yersiz olduğu gibi bir cevap verince, Gazi Mustafa Kemal Paşa yüz bin lirayı hemen bankadan çeker, çuval içine Kasaboğlu çarşısında bir dükkâna koyar ve önüne bir de nöbetçi diker. Şimdi yüz milyonları aşan resmi ve özel milli bankaların temeli budur.”

Hasan Rıza Soyak, bankacılık konusunda anlatımına şöyle devam etmiştir:

“…Bu sırada kendisine Milli Banka kurulması gerektiğinden bahsedilmiştir; zaten o da yabancı mali kurumların, bu arada Osmanlı Bankası’nın, hazine ile yakından ilgisi olmasına rağmen, Cumhuriyet Hükümetine karşı takındığı katı tutumundan üzüntü duymakta, böyle bir milli kuruma ihtiyacı derinden hissetmekteydi. Bunun üzerine derhal kararını verdi; elindeki paranın 250 bin lirasını ana sermaye olarak bu işe ayırdı…”

Kazım (Özalp) Paşa anılarında o çalışmayı şöyle anlatmıştır:

“Paşa’nın istediği yeni milli bankaya karşı olan görüşler, genelde bağımsız bir bankayı idare edebilecek kadar yetişmiş bir kadroya sahip olmadığımız üzerinde birleşiyordu. Tecrübe azdı, yeni kurulacak bankaya yatırılacak paralar batabilirdi. Osmanlı ve Ziraat Bankası’nda çalışan Türk memurlardan oluşturulacak bir kadro ile çözüme varılabileceğini düşünen Gazi Mustafa Kemal Paşa yeni bir milli bankanın kurulmasında kararlıydı.” 

1988 yılında Muammer Bey’in en küçük kızı Vecihe Hanım’la yapılan bir röportajda; kendisinin Uşakizade Köşkü’nde İş Bankası’nın kurulması ile ilgili yapılan konuşmalara tanık olduğunu belirtmiş ve o günleri yaşayan tek görgü şahidi olarak şunları anlatmıştır:  

 “Gazi Mustafa Kemal Paşa, İzmir’deki evimizin selamlık odasında çalışırdı. Bakanlarla, Gazi sık sık çalışma odasında görüşürdü. Celal (Bayar) Bey de sık çağırdığı bakanlarındandı. Gene böyle bir gün, Celal Bey önce Gazi ile onun çalışma odasında görüştü, sonra da bizim yanımıza geldi. Biz: Latife ablam, ben ve babam selamlık bölümünde oturuyorduk. Bu sözünü ettiğim bina şimdi İzmir Özel Türk Koleji olarak faaliyette bulunmaktadır. …Evet, bu binada babam ile Celal Bey arasında Gazi’nin 250 bin lirasının nasıl değerlendirilmesi gerektiği üzerinde konuşuldu. Babam ihracat ve ithalatın yabancılar tarafından yapıldığını hatırlatarak, bu işleri yapacak bir Türk şirketinin kurulmasını önerdi. Celal Bey bankacılık işlerinin de yabancılar elinde olduğunu hatırlatarak, bir banka kurulmasının yararlı olacağını söyledi. Sonunda da görüş birliğine vardılar. Bugün gibi aklımda, güzel bir akşamüstü idi. Daha sonra Gazi de çalışma odasından çıkıp, yanımıza geldi.”

İşte, savaş yorgunu bir ülke, bankacılık konusunda, yabancı bankalarca, hor görülen, bir ülke, cumhuriyetin ertesi yılı, 26 Ağustos 1924 günü, ilk yönetim kurulu  kararıyla, kurulmasına karar verilen  İş Bankası. 9 Eylül 1924’de resmen açılmasıyla, günümüzde, dünyanın dev bankalar arasına girmesi, bir rastlantı olmayıp, kurtuluş ruhunun eseri olduğuyla, İş Bankası daima gurur duyar. 

Ahmet Gürel
Atatürk Araştırmacısı