Bakırlıoğlu: Kamuda açık ihale azalıyor

Kamu ihale verilerini inceleyen TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu üyesi, CHP Manisa Milletvekili Ahmet Vehbi Bakırlıoğlu, dünyada en fazla kamu ihalesi alan ilk on firma içindeki beş firmanın Türkiye’den olduğunu vurguladı.

Genişletilen istisna kapsamıyla genel bir uygulama haline gelen ‘pazarlık yöntemi’ ile yapılan ihalelerin her zaman suistimale açık olduğunun altını çizen Bakırlıoğlu, “Kamu özel işbirliği (KÖİ) projelerine bakıyoruz karşımıza bu firmalar çıkmakta, özelleştirmelere bakıyoruz karşımıza aynı yüzler çıkıyor. Ancak iş vergiye gelince hiçbirini göremiyoruz. 4734 Sayılı kanunda bu hükümlerden istisna olan haller ve kurumlar 3. maddesi ile düzenlenmiştir.

Başlangıçta sadece altı bent olan madde, zaman içinde kapsamı genişletilmiş ve alfabemiz bent sayısını karşılamaya yetmeyince ‘aa-bb’ gibi bentler eklenmiştir. Yani verilen istisnalar karşında alfabemiz bile çaresi kalmış, yetmemiş” dedi.

‘PAZARLIK YÜZDE 39’A ÇIKTI’

Kamudaki mal ve hizmet alımlarının; yapım işlerinin ne şekilde ihale edileceği, süreçlerin ne şekilde işleyeceği gibi hususların 4737 sayılı kamu ihale yasası ile belirlendiğini ve kamu ihalelerinde yıllar içinde açık ihale usulüyle yapılan ihalelerin hem sayısal hem de tutar olarak azaldığını söyleyen Bakıroğlu, yasaya göre kamu kurumlarının açık ihale; belli istekliler arasında ihale, pazarlık ve doğrudan temin yöntemi ile ihale yapma zorunluluğu bulunduğunu anımsattı.

Verilere bakıldığında ise açık ihalenin asıl usul olması gerekirken, yıllar içinde ‘pazarlık usulü’ ile doğal afet, salgın gibi olağanüstü durumlarda başvurulması gerek 21/b usulü ihalelerin sayısının ve tutarının arttığını açıkladı. Bakırlıoğlu, 2014 yılında yasa kapsamındaki ihalelerin yüzde 85,7’sinin açık ihale olduğunu sadece yüzde 9,5’inin pazarlık usulü olduğunu, 2024 yılının ilk altı ayında ise pazarlık usulünün yüzde 39,21’e çıktığını, açık ihale ile yapılan tutarın ise yüzde 59,5’e düştüğünü bildirdi.

İSTİSNALARA HARF YETMEDİ

İlgili yasada ayrıca istisna haller ve kurumların 3. madde ile düzenlendiğini aktaran Bakırlıoğlu, “Başlangıçta sadece altı bent olan madde zaman içinde kapsamı genişletilmiş, alfabemiz bent sayısını karşılamaya yetmeyince ‘aa-bb’ gibi bentler eklenmiş. İstisna kapsamındaki kamu kurumlarının sayısı arttırılınca, yıllar içinde ihale kanunundan istisna yapılan ihale sayısı ve tutarı artmıştır.

2014 yılında kamudaki ihalelerin tutarının yüzde 85,8’i kanun kapsamında yapılmaktayken, 2024 yılında bu oran yüzde 70’e düşmüştür. İstisna kapsamında yapılan ihalelerin tutarı ise yıllar içinde artmış, yüzde 7,4’ten yüzde 23,8’e çıkmıştır” şeklinde konuştu.

‘SADECE YÜZDE 42 AÇIK İHALE’

Verilere bakılarak, kanundan istisna ihalelerin, pazarlık usulü ve doğrudan temin ile yapılan ihalelerin toplam ihale tutarı içindeki payı her geçen gün arttığını, açık ihale ile yapılan yani herkese açık olan ihale yöntemi ile yapılan ihalelerin ise azaldığının açıkça görülebildiğini dile getiren Bakırlıoğlu, “2024 yılı verilerine bakarsak ilk altı ayda 1 trilyon 98 milyar TL tutarında ihale yapılmış. Bu tutarın 262 milyar TL’si yani yüzde 23,8’i ihale kanunundan istisna kapsamında yapılmış.

Doğrudan temin ile yapılan alımların tutarı ise 65,6 milyar TL. Pazarlık usulü yapılan ihale tutarı 302 milyar lira iken açık ihale ile yapılan ihale tutarı sadece 459,6 milyar TL. Yani toplamda 1 trilyon 98 milyar liralık alımın sadece  yüzde 42’si açık ihale ile yapılmıştır. Geri kalan yüzde 58’i ise ya kanun kapsamı dışında yapılmış ya da pazarlık usulü veya doğrudan temin ile yapılmış” dedi. 

‘SORMAK, MUHALEFETİN ASLİ GÖREVİ’

2014 yılında ise açık ihale ile yapılan alımların toplam içindeki payının yüzde 73 olduğunu, yıllar içinde öncelikle başvurulması gereken herkese açık ihale ile yapılan alımların payının yüzde 73’ten yüzde 42’ye kadar düştüğünü kaydeden Bakırlıoğlu, ihalelerin ne şekilde yapıldığını sorusunun bütçe görüşmelerinin yapıldığı bugünlerde önem kazandığını vurguladı.

Bakırlıoğlu, “Vergi gelirlerinin yüzde 65’inin dolaylı vergilerden yani ÖTV, KDV gibi harcamalar üzerinden sağlandığı; hazineyi doldurma görevinin işçimize, emeklimize, çiftçimize, esnafımıza düştüğü ülkemizde kaynakların nereye harcanacağı ve ne şekilde harcanacağı sorusu önemlidir ve muhalefetin asli görevidir.

Genişletilen istisna kapsamıyla, genel bir uygulama haline gelen pazarlık yöntemi ile yapılan ihaleler her zaman tartışmaya açıktır, suistimale açıktır. İhaleler denetimden ve rekabetten uzak yöntemler ile bugün kamuoyunun yakından tanıdığı bir avuç holdinge verilmektedir. Dünyada en fazla kamu ihalesi alan ilk on firma içinde beş firmanın ülkemizden olmasının başka izahı bulunmamaktadır” ifadelerini kullandı.