1 Ağustos 2014'te yürürlüğe giren İstanbul Sözleşmesi nedir? İstanbul Sözleşmesi nasıl imzalandı? İstanbul Sözleşmesi yürürlükte mi?

Türkiye'de kadına karşı şiddetin önlemesi adına imzalanan bir insan hakları mukavelesi olan 'İstanbul Sözleşmesi' ya da tam adıyla "Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi"nden Türkiye, Mart 2021'den çekilme kararı aldı. Peki, bu kadar çok tartışılan İstanbul Sözleşmesi nedir? İşte akıllara gelen soruların cevabı...

İSTANBUL SÖZLEŞMESİ NEDİR?

İstanbul Sözleşmesi ya da tam adıyla Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi, Avrupa Konseyi tarafından hazırlanan, 45 ülke ve Avrupa Birliği tarafından imzalanan, kadına yönelik şiddet ve aile içi şiddeti önleme ve bununla mücadelede temel standartları ve devletlerin bu konudaki yükümlülüklerini belirleyen uluslararası insan hakları sözleşmesidir. Sözleşme, Avrupa Konseyi tarafından desteklenmektedir ve taraf devletleri hukukî olarak bağlar.

İSTANBUL SÖZLEŞMESİ NE ZAMAN İMZALANDI?

Sözleşmenin taslağı, 7 Nisan 2011'de Strazburg'da Avrupa Konseyi Bakan Yardımcıları'nın 1111. toplantısında kabul edildi. Sözleşme, İstanbul'da gerçekleşen Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 11 Mayıs 2011 tarihindeki 121. toplantısında imzaya açıldı.  Yani İstanbul Sözleşmesi, doğrudan Türkiye’nin de kurucusu ve üyesi olduğu Avrupa Konseyi’ne ait.

ADINI İMZALANDIĞI YERDEN, İSTANBUL'DAN ALDI

Türkiye, 11 Mayıs 2011'de sözleşmeyi ilk imzalayan ve 24 Kasım 2011'de parlamentosunda onaylayan ilk ülke oldu.

Sözleşme, 11 Mayıs 2011'de İstanbul'da imzaya açılmış olması nedeniyle kısaca "İstanbul Sözleşmesi" olarak bilinmektedir ve 1 Ağustos 2014 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 

Sözleşmesinin imzalandığı dönemde Avrupa Konseyi’nin dönem başkanlığını daTürkiye yürütüyordu.

MECLİSTE 246 KABUL OYU, 1 ÇEKİMSER OY 

Türkiye İstanbul Sözleşmesi'nin ilk imzacı devletlerinden olup 24 Kasım 2011'de Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde 247 vekilden 246’sının kabul oyu, 1 vekilin çekimser oy vermesi ile sözleşmeyi uygun bulan 6251 sayılı kanunu "onaylayarak", parlamentosundan geçiren ilk ülke olmuştur.

İstanbul Sözleşmesi'nin kabul edildiği gece tek çekimser oyu kullanan AKP Ardahan Milletvekili Orhan Atalay, ertesi sabah oyunu 'Evet' olarak değiştirmiştir.

AKP VE İSTANBUL SÖZLEŞMESİ

2015'te bir dergide Dünya Kadınlar Günü vesilesiyle bir başmakale yazan AKP'li Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye'nin sözleşmeye "çekincesiz" imza koyduğunu, birçok ülkede "ekonomik kriz" nedeniyle çıkmayan uyum yasalarının Türkiye'de 6284 sayılı koruma kanunu ile çıkarıldığını belirtti. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Şahin ise sözleşmeye taraf olunması hakkında "önemli bir iradedir, gereğini yapmak da hepimizin görevidir" açıklamasında bulundu.

İSTANBUL SÖZLEŞMESİ'NDEN NASIL ÇIKILDI?

Şubat 2020'de Türkiye'de, AKP'li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından Sözleşme'nin gözden geçirileceği gündeme getirildi. Aynı dönemde ve sonraki süreçte bazı muhafazakâr yayın organlarında ve dini cemaatlerde Sözleşmenin "Türk aile yapısını bozduğu", "eşcinselliğe yasal zemin hazırladığı" yönünde propagandalar yayılmaya başladı.

20 Mart 2021 tarihinde Resmî Gazete'de bir gecede yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile AİHM kurallarını esas alan bir insan hakları sözleşmesi olan İstanbul Sözleşmesi'ninTürkiye bakımından feshedilmesine karar verildi. Türkiye tarafından Avrupa Konseyi Genel Sekreterliği'ne 22 Mart 2021 tarihinde fesih bildirimi ulaşmış ve Genel Sekreterlik bu feshin 1 Temmuz 2021 tarihinde yürürlüğe gireceğini duyurmuştur.

Geri çekilme kararı, Türkiye'deki muhalefet partiler, yabancı devlet liderleri, Avrupa Konseyi, STK'lar ve sosyal medyada da dahil olmak üzere hem yurt içinde hem de yurt dışında pek çok kesim tarafından eleştirildi. 

Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı 21 Mart 2021 tarihinde yaptığı resmi açıklamada çekilmenin sözleşmenin 80. maddesine uygun olarak yapıldığını söyledi. Sözleşmeden çekilme nedenini de ''İstanbul Sözleşmesi, Türkiye'nin toplumsal ve ailevi değerleriyle bağdaşmayan eşcinselliği normalleştirmeye çalışan bir kesim tarafından manipüle edilmiştir,'' denilerek, alınan kararın gerekçesi buna dayandırıldı.

SÖZLEŞMEYE NEDEN KARŞI ÇIKILIYOR?

Türkiye’de İstanbul Sözleşmesi’ne yönelik tartışmalar ve itirazlar 2019'dan itibaren iki temel durum üzerine yoğunlaştı:

• Toplumsal cinsiyet eşitliğini düzenleyen 3. ve 4. maddelerin, eşcinsel birliktelikleri yasal teminat altına aldığını ve bu durumun toplum yapısına zarar verdiği,
• Kadının beyanı esas alınarak erkekler için verilen evden uzaklaştırma kararının aileleri yıktığı. Taraflar arasında, şiddete ilişkin arabuluculuk ve uzlaştırma süreçlerinin yasaklanmasını öne süren 48. maddeye ilişkin itirazlar gibi propagandalar söz konusu.

İSTANBUL SÖZLEŞMESİ NE SAĞLAR?

İstanbul Sözleşmesi, kadına yönelik şiddetin önlenmesi ve bununla beraber kadının güçlendirilmesini sağlar. İstanbul Sözleşmesi bu durumların önlenmesini sağlıyor. Bunun yanı sıra, etkin soruşturma yürütülmesi ve destek, koruma mekanizmaları sağlanması ve ikincil mağduriyetler oluşturulmaması konularında devlete yol haritası çizer ve denetlenmesini sağlar.