Ukrayna Savaşı'nı anlamak için ideal kitap

ABD ile Rusya arasında Doğu Avrupa’da yıllardan beri süren gerilim, geçen yıl, sıcak bir savaşa dönüştü. Türkiye’nin yanıbaşında devam eden ve hem bizi, hem de bütün dünyayı etkileyen bu savaş, iki boyutlu: Bir yönüyle savaş, Rusya ve Ukrayna gibi iki egemen devlet arasında geçiyor. Ama diğer yönüyle de savaş, Rusya’yla Batı arasında. Yakından baktığımızda, Ukrayna’nı elinde Batı silahlarının olduğunu, askerlerinin Batı’da eğitildiğini, üstelik, Batılı ülkelerin, savaşın erken bitmesine açıkça karşı çıktıklarını görüyoruz. O nedenle, Ukrayna’daki savaşı, Rusya’yla Batı arasındaki çatışmadan bağımsız düşünmek, mümkün değil.

Kemal Resneli

Bu savaşın (ve genel olarak Rusya-Batı geriliminin), hem askeri, hem siyasi, hem de dini boyutu var. Rusya ile ABD, Doğu Avrupa’da kendi nüfuzlarını kurmak için müc adele ederken, dini de kullanıyorlar. Doğu Avrupa ve Balkanlar’daki Ortodoks nüfusu etki altına almak için Moskova yönetimi 1940’lardan bu yana Moskova Patrikhanesi’ni kullanırken,  ABD, Fener Rum Patrikhanesi’ni kullanıyor. ABD’nin Fener Patrikhanesi konusunda Türkiye’ye baskı yapması da, bundan kaynaklanıyor.

Türkiye, Lozan Antlaşması gereğince, Fener Patrikhanesi’nin sadece Türkiye’deki Ortodoks cemaatin kurumu olduğunu savunurken, ABD, Fener’in bütün Ortodokslar’ın mutlak lideri olmasını ve Fener Patriği’nin Türk vatandaşı olma şartının kaldırılarak, patrikhanenin uluslararası bir yapıya dönşmesini savunuyor. Oysa, Fener Patriği’ni, Ortodoks dünyasındaki diğer kiliseler de gerçek anlamda lider olarak tanımadıkları gibi, Fener’in uluslaraası bir kuruma dönüşmesi, İstanbul’da, Türkiye’nin hiç müdahale edemediği bir yapının, bir dini “İncirlik Üssü”nün ortaya çıkmasına yol açacak.

İşte Deniz Berktay’ın Cumhuriyet Yayınları’ndan ikinci baskısını yapan “Rusya-Batı Çatışmasında Fener Rum Patrikhanesi - Ukrayna Savaşı'nın Dini Cephesi” adlı kitabı, bu konuları, kolay okunabilen bir üslupla ele alıyor. Cumhuriyet okurlarının yazılarını takip ettiği Deniz Berktay, Ukrayna’da yıllardan beri devam eden akademi ve gazetecilik çalışmalarının bir sonucu olan bu kitabı kaleme aldı.  “Hocaların hocası” unvanına sahip olan, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü eski öğretim üyesi Prof. Dr. Türkkaya Ataöv’ün önsözünü yazdığı kitap, pek çok konuda, önemli bir başvuru kaynağı özelliğini taşıyor. Fener Rum Patrikhanesi gibi Türkiye’de bulunan, fakat geçmişi hakkında az şey bilinen bu kurum hakkında yazılmış en kapsamlı bir çalışma. Ayrıca, Ortodoks dünyasının tarihi hakkında, Türkçe yazılmış en geniş kapsamlı eser. Rusya ve Ukrayna’nın tarihini, bugününü anlamak isteyenler için de önemli bir eser.