Aydınlanmanın bilge şairi: Ceyhun Atuf Kansu. Öner Yağcı’nın yazısı

Şairliğini hekimlikle, devrimcilikle bütünleştirerek büyüyen, Cumhuriyet değerleriyle bütünleşen, o değerleri devrimlerin sürekliliğiyle zenginleştiren, Atatürk devrimlerini, çağdaşlaşma atılımlarımızı özgün yöntemiyle yorumlayan, geliştiren sürekli devrimin bilgesi, Cumhuriyet Devrimleri ile biçimlenmiş Atatürkçülüğün, Aydınlanmanın ve sürekli devrimin şairidir Ceyhun Atuf Kansu (1919-1978).

Adnan Binyazar’ın deyişiyle “hem düşüncesinin hem şiirinin başlangıcı” olan halkın derdini dert edinen düşün adamıdır.

Kısa süre önce PEN Türkiye Yazarlar Derneği tarafından “ayın kitabı” seçilen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından tek ciltte yayımlanan Ceyhun Atuf Kansu, Bütün Şiirleri gibi usta yapıtlarla aydınlatmaya devam ediyor.

Bütün Şiirleri’ni derleyip yayına hazırlayan Vecihi Timuroğlu’nun deyişiyle, “Doğayı insanlaştırmış… Bir güzel dünya savaşında/ İnsan gülünü kurtarmaya/ Her gün şiir yapan...”, çocuklarına “Anadolu’nun İstanbul kadar güzel olduğunu öğretmek isteyen bir büyük şair”, “şiirimizin ozan atası”dır.

Anadolu’dan dünyanın yedi iklim dört köşesine uzanan bir büyük insanlığın şairidir. Geleceğe umutla bakmanın, coşkunun, hüznün, yoksunluğun, umudun, iyimserliğin şairidir Ceyhun Atuf Kansu.

Cemal Süreya’nın deyişiyle “Kansu/ Kan ve su/ Atardamar kanı/ Kaynak suyu”dur ve “Edebiyatımızın Cumhurbaşkanı”dır.

“Mustafa Kemal/ Adıdır en güzel yerginin/ Eskimiş her düzene/ Tozlu kâğıt fermanına/ Padişahın devletine/ Şeyhülislam fetvasına.../ Ben onun gerillacı coşkusunu severim.../ Soyadıdır başkaldırmanın Atatürk...”

“Adıdır Başkaldırmanın” adlı şiirinden...

HALKINI DERT EDİNEN DÜŞÜN ADAMI!

Şairliğini hekimlikle, devrimcilikle bütünleştirerek büyüyen Ceyhun Atuf Kansu (7 Aralık 1919-17 Mart 1978), Cumhuriyet değerleriyle bütünleşen, o değerleri devrimlerin sürekliliğiyle zenginleştiren bir bilgedir.

Adnan Binyazar’ın deyişiyle o, “hem düşüncesinin hem şiirinin başlangıcı” olan halkın derdini dert edinen bir düşün adamıdır.

Atatürk devrimlerini, çağdaşlaşma atılımlarımızı özgün yöntemiyle yorumlayan, geliştiren sürekli devrimin bilgesi Ceyhun Atuf Kansu, ardında bıraktığı kitaplarla aydınlatmaya devam ediyor:

“Atatürk devrimleri bitmemiştir. Biz ortaçağdan tam kurtulana değin, tam uygar bir toplum olana değin sürecektir” düşüncesi temelinde, devrimcilerin “kan ve gözyaşı karşılığı kazanılmış ulusal bağımsızlığımızın tarihini iyi bilmeleri” gerektiğinden yola çıkıyor Devrimcinin Takvimi’nde.

“…Ey geleceklerin çocuğu?.. Senin en değerli hazinen bağımsızlığındır… Bu bağımsızlığa gelişmenin, sonsuzluğun temellerini atan çağdaş devletindir, Cumhuriyet’tir, çağdaşlaşma devrimindir...” diyor Ya Bağımsızlık Ya Ölüm’de.

EĞİTİMCİ BİR AİLEDE YETİŞTİ

Babası Nafi Atuf Kansu, amcası Şevket Aziz Kansu, eniştesi İsmail Hakkı Tonguç’un bulunduğu eğitimci bir ailede yetişen Kansu, TDK 1965 Deneme Ödülü’nü alan Köy Öğretmenine Mektuplar’da, eğitimin önemini, öğretmenlere devrimlerin yaygınlaşması konusunda düşen görevleri vurgular.

Atatürkçülüğün abecesi olarak genç kuşaklarca sürekli okunmayı bekliyor Atatürkçü Olmak. Kurtuluş Savaşı’nı masal anlatır gibi aktarıyor Atatürk ve Kurtuluş Savaşı’nda.

Halk Önderi Atatürk’te, Atatürk’ü yaşamını düşünceleri, eylemleriyle yazınsal çerçevede anlatıyor.

Türkiye’nin aydınlığına uzanıyor Cumhuriyet Ağacı ile.

Cumhuriyet Bayrağı Altında/ Yaşamöykümde Devrim’de kendi yaşamından kesitler sunuyor.

Atatürk’ü anlamanın en temel yapıtını yorumlayıp güzelliyor Söylevi Okurken’de.

Fotoğraf: METİN ATUF KANSU-IŞIK KANSU BELGELİĞİ

KAVRAMI, FELSEFESİ, İLKELERİ, ÖNCÜLÜĞÜYLE KATIKSIZ BİR BAŞKALDIRICI

Işık Kansu’nun yayıma hazırladığı yeni kitaplarından Bağımsızlık Devrimcisi’nde, Cumhuriyet’in ilkelerini, “Katıksız bir başkaldırıcı olarak Atatürk”ü anlatıyor.

Kurtuluş Uyanış Direniş’te, kavramı, felsefesi, ilkeleri, öncülüğüyle Kurtuluş Savaşımızı günümüze getiriyor.

Atatürk’ün “Kendi savaşını insanlığın devrimci savaşıyla birleştiren” bir devrimci, devrim birikimi, Ulusal Kurtuluş Savaşı devrimcisi, Ortaçağ yıkıcısı devrimci, halk yönetimi devrimcisi, temel yapı devrimcisi, dünya devrimcisi olduğunu söylüyor Kemalizmi Anlamak’ta.

“Ana kaynağımız gençlikle var olacağız, dirileceğiz” diyor Yurdumuzu Şen Edeceğiz’de.

PEN TARAFINDAN “AYIN KİTABI’ SEÇİLEN ‘BÜTÜN ŞİİRLERİ’

İlki 1986’da Eylül adlı kitabıyla Behçet Aysan’a verilen “Ceyhun Atuf Kansu Şiir Ödülü”nü bu yıl Karakırmızı adlı dosyası ile Ertuğrul Özüaydın kazandı.

Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’nda tek ciltte yayımlanan şiirlerini PEN, “Ayın kitabı” seçti: Ceyhun Atuf Kansu/ Bütün Şiirleri.

YUMUŞAK KARDAKİ YÜREĞİN ŞAİRİ

O, şiirleriyle bir sevgi Lokmanı ve bozkır bilgesi olarak, bağımsızlık gülleriyle süslenen bir düzen özlemini sürekli diri tutan bir aydınlanma ve çağdaşlaşma savaşımcısıdır. Kendi deyişiyle yumuşak kardaki yüreğin şairidir.

Onun Ulu Tanrı’sı doğurgan, yenilenen, değişen doğadır. Bütün Şiirleri’ni derleyip yayına hazırlayan Vecihi Timuroğlu’nun önsözdeki deyişiyle, “Doğayı insanlaştırmış… Bir güzel dünya savaşında/ İnsan gülünü kurtarmaya/ Her gün şiir yapan...”, çocuklarına “Anadolu’nun İstanbul kadar güzel olduğunu öğretmek isteyen bir büyük şair”, “şiirimizin ozan atası”dır.

ÖZNESİ İNSAN

Şiirinin öznesi insandır. Tarihsel süreç içindeki insanın doğal çevresi, doğayla ilişkileri ve bu ilişkilerle gelen sonsuz değişimdir. “Tapınağım İnsan Olsun” der:

“Bir kardeşim varsa insandır bu/ Bir dostum varsa/ Bir sıcak el varsa tutacağım/ Uğruna öleceğim tek kale: İnsandır bu!..”

Şiirlerinde ülkemiz haritasının ve insanlığın yüreği birlikte atar. Etilerden Ulusal Kurtuluş Savaşı’na, İspanya’dan Vietnam’a uzanır.

Anadolu’dan dünyanın yedi iklim dört köşesine uzanan bir büyük insanlığın şairidir: “Ben bir ulusal böceğim, adım ozan,/ Antenlerim hep gerili ve duyar,/ Köyde ne var, kentte ne var, evrende ne var/ Ve türküler ve ağıtlar ve bayramlar.”

YURT SEVGİSİ, ANADOLU TUTKUSU

Anadolu ananın memesinden emer. Bayrağı altında yaşamaktan kıvanç duyulan yurt sevgisinin, yurt coğrafyasıyla taçlandırılmış doğa sevgisinin, yediveren bağımsızlık gülü’nün şairidir.

Şiirindeki coşkunluk, başkaldırı ve sevda ile açığa çıkan Anadolu tutkusu, katıksız bir Kuvayı Milliyecilik’le, Kurtuluş Savaşı’yla, Cumhuriyet devrimleriyle biçimlenmiş Atatürkçülüğün, Aydınlanmanın ve sürekli devrimin şairidir.

TEMEL İZLEĞİ İNSAN VE DOĞA

Şiirinin temel izleği insan ve doğa sevgisiyle büyüyen bir halk sevgisidir:

“Siz yüzyıllardır toprağa belenen kardeşler/ Yenemediniz mi hâlâ alın yazınızı/ Etiler gibi sürüp toprağınızı/ Hâlâ bulutlardan dilenen kardeşler.” (Bir Tepeden Bakıp)

Tek şiir sayılabilecek tüm şiirlerindeki ağırlıklı temalar çocuk, doğa, doğanın çiçekleri, yalnızlık, yoksulluk, sevgi, aşk, Anadolu, yurt sevgisi, halkçılık, özgürlük, bağımsızlık, kardeşliktir. Geleceğe umutla bakmanın, coşkunun, hüznün, yoksunluğun, umudun iyimserliğin şairidir.

Soldan sağa: OKTAY AKBAL, DOĞAN HIZLAN, CAVİT ORHAN TÜTENGİL,

CEYHUN ATUF KANSU, İLHAN SELÇUK, CAHİT KÜLEBİ, SAMİ KARAÖREN

CEYHUN ATUF KANSU: ‘İLK ÖNCE BİR TÜRK OZANIYIM. BENİM OZANLIĞIM TA ŞAMANLAR ÇAĞINDAN BAŞLIYOR’

Kendi deyişiyle bir halk ve toplum ozanı olan, halk şiirine okulum diyen Kansu’nun, yaşamın gizini bulmayı ve sevmeyi öğreten şiirinin kökeni Şamanlığa, Korkut Ata’ya dayanır:

“İlk önce bir Türk ozanıyım. Anadolu Türklüğünün iki tarihsel ana sorunu var, biri şu: Anadolu’ya yerleşmek. Benim ozanlığım ta oralardan, şamanlar çağından başlıyor…”

Türkçeye sevgiyle tutkundur. Sevdiği üç ozan, halk damarımızın ve dilimizin özsuyunu sunan Yunus Emre, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan’dır. “Güneş vurmuş dereler gibi ışıl ışıl akmalı mısralarım...” der.

CEMAL SÜREYA: ‘CUYHUN ATUF KANSU, EDEBİYATIMIZIN CUMHURBAŞKANIDIR’

Türkçe gözbebeğidir onun. “Türkçenin özgür kırlarında/ Türkülerde burcu burcu/ Bilgeliğin ana gülü”nü koklamak için yaşayan, Emin Özdemir’in deyişiyle, “anam dilinde konuşan ama bunu şiirin yasaları içinde gerçekleştiren bir büyük ozandır.”

Yaşadıklarımızla örtüşen halkçı, bağımsızlıkçı şiiriyle, yazılarıyla coşku salar genç yüreklere. Bağımsızlık ve yurtseverlik öğretmeni olur.

Cemal Süreya’nın deyişiyle “Kansu/ Kan ve su/ Atardamar kanı/ Kaynak suyu”dur ve “Edebiyatımızın Cumhurbaşkanı”dır.

YAŞARKEN YAYIMLADIĞI ŞİİR KİTAPLARI

Bütün Şiirleri’nde, bir çocuk hekimi olan Kansu’nun yaşarken yayımladığı şiir kitapları yer alıyor.

Daha İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencisiyken çıkardığı Bir Çocuk Bahçesinde (1941):

“Çocuklar beni de alın içerinize,/ Ben de güzel oyunlar oynamayı bilirim, Çocuklar imreniyorum şimdi size.”

Hürriyete Övgü şiirinin de yer aldığı Bağ Bozumu Sofrası (1944): “Seni düşünürüm böyle/ Ekin tarlaları, tozlu yollar boyunca giderken,/ Dilim yeter mi övmeye,/ Yaşarken, göklere kalkmış bir hayat bayrağında sen!”

“Hep çocuklarla dolu dünya” diyerek vurgunu olduğu çocuklar için yazdığı Çocuklar Gemisi (1946). Bir Anadolu destanı güzelliğindeki Şimali Şarkiye Doğru şiirinin de yer aldığı Yanık Hava (1951). Bozkır güzellemeleriyle dolu Haziran Defteri (1955). Denizleri, ırmakları, dağları, köyleri, istasyonları, şehirleri, insanları, kahramanları, tanrıları ile görünümler sunduğu Yurdumdan (1960).

Ceyhun Atuf Kansu, Cahit Külebi ve çocuklarla. Fotoğraf: IŞIK KANSU BELGELİĞİ

ÖĞRETMEN ŞAİRİN DOĞA, YURT VE ÇOCUK SEVGİSİ

Bu kitaplarında doğa ve yurt sevgisiyle örülmüş, çocuk sevgisiyle taçlandırılmış şiirleri vardır:

“Ah, ben bir gün tepelerden, tepelerden/ Varıp önünüze, önünüze dikilip/ duracağım,/ Aydınlardan, hekimlerden, öğretmenlerden,/ Bir gün soracağım, bu çocukları soracağım./ O çaresiz, o yalnız, o karanlık günde,/ Siz neredeydiniz diyeceğim, neredeydiniz?” (Kızamık Ağıdı).

“Dünyanın bütün çiçekleri”ni isteyen bir duyarlığın şairidir. Çocuklardır onun çiçekleri. Yalnızca, Cumhuriyet’in ilkelerini yurdun en uzak köşelerine binbir özveriyle taşıyan öğretmenleri sonsuz bir sevgiyle kucaklayan şiiri bile bunun kanıtıdır:

“Dünyanın bütün çiçeklerini diyorum,/ En güzellerini saymadım çiçeklerin,/ Çocukları, öğrencilerimi istiyorum./ Yalnız ve çileli hayatımın çiçeklerini,/ Köy okullarında açan, gizli ve sessiz,/ O bakımsız, ama kokusu eşsiz çiçek…” (Dünyanın Bütün Çiçekleri)

Özgürlük ve yurt sevgisiyle dolu, okuyanı Anadolu coğrafyasının içine çeken, gürül gürül akan şiirinde acı ve mutluluk, coşku ve durgunluk, keder ve sevinç iç içedir.

Soldan sağa: ORHAN DURU, İLHAN BERK, TURGUT UYAR, CEYHUN ATUF KANSU, BİLGE KARASU / 1965 / Fotoğraf: MUZAFFER ERDOST-IŞIK KANSU BELGELİĞİ

BAĞIMSIZLIK SEVDALISI

Antiemperyalist coşkunun yükselmeye başladığı bir dönemde 68 Kuşağı’nı kucaklayıp sarmalayan Bağımsızlık Gülü (1965-Yeditepe Şiir Ödülü 1966) de var Bütün Şiirleri’nde:

“…Hoyrat ellerinden alıp o gülü/ Hangi ellerden?/ Uzak Teksaslı çobanların/ Bilmediği, uğruna can vermediği/ Türkiyeli o çileler gülü. --- Yerine koymak, kutsamak o gülü,/ Hangi yerine?/ Mustafa Kemal'in bahçesine/ Bir ulusun suladığı beslediği/ Yediveren bağımsızlık gülü!”

Barbarca öldürülen Afrika Ulusal Kurtuluş Mücadelesinin önderi Lumumba’yı selamladığı, bağımsızlık sevdalısı gençliğin yüreğini kuşatan şiiri şu dizelerle bitiyor:

“…Güçlüdürler, güçlü onlar: Kongo zengin,/ Ezilmişlikle yoksulluk her yerde dilsizdir,/ Dilsizdir fakir beyazlar ve zenci milyonlar/ Aldanıyoruz durmadan, elimizde ne var?/ Asyada, Afrikada, Güney Amerikada,/ Perulu kızlar, Viyetnamlı oğullar/ Ve sen Lumumba/ Bedeni delik deşik zenci baba!”

CEYHUN ATUF KANSU, MUZAFFER ERDOST İLE / Fotoğraf: IŞIK KANSU BELGELİĞİ

LORCA’YA, BAEZ’E, HİROŞİMA’YA, VİETNAM’A YÜREĞİNDE AÇAN ŞİİRLERİYLE SESLENİR!

Bütün Şiirleri’nde Kansu’nun sağlığında yayımladığı, emperyalizme ve ortaçağ gericiliğine karşı verilen savaşın destanı Sakarya Meydan Savaşı (1970) ve Buğday Kadın Gül ve Gökyüzü (1970) de alıyor.

Bu kitaplarındaki şiirlerinde de Kansu, Anadolu’nun kurtuluşundan yola çıkıp Hindistan, Çin, Japonya, Afrika, İspanya, Meksika’ya uzanarak bir özgürlük savaşımı destanı gibi Lorca’ya, Joan Baez’e, Hiroşima’ya, Vietnam’a yüreğinde açan şiirlerle sesleniyor.

Anadolu’yla, bozkırla, doğayla, insanla iç içe olan ve dergilerde yayımlanmış şiirleri ölümünden sonraki yıllarda Güneş Salkımı, Bir Kasabadan Resimler, Halk Albümü, Kardeş Sofrası adlı kitaplarda toplanan Kansu, örneğin Aydın Gurbeti adlı şiirinde şöyle der:

“Kendi yurdumda sanki gurbetteyim/ Kendi yurdumda sanki sürülmüş/ Kendi yurdumda her gün korkuda/ Kapımın her çalınışında...”

Şiirimizin “ozan ata”sını saygıyla ve Adıdır Başkaldırmanın adlı şiirinden dizelerle anıyorum:

“Mustafa Kemal/ Adıdır en güzel yerginin/ Eskimiş her düzene/ Tozlu kâğıt fermanına/ Padişahın devletine/ Şeyhülislam fetvasına.../ Ben onun gerillacı coşkusunu severim.../ Soyadıdır başkaldırmanın Atatürk...”

CEYHUN ATUF KANSU’NUN YAPITLARI

(İlk basım tarihleriyle)

ŞİİR:

Bir Çocuk Bahçesinde (Recep Ulusoğlu Basımevi, 1941),

Bağ Bozumu Sofrası (Ülkü, 1944),

Çocuklar Gemisi (1946),

Yanık Hava (Varlık Yayınları, 1951),

Haziran Defteri (Varlık Yayınları, 1955),

Yurdumdan (Varlık Yayınları, 1960),

Bağımsızlık Gülü (Yeditepe Şiir Ödülü-1966, Toplum Yayınevi, 1965, Cumhuriyet 1999),

Sakarya Meydan Savaşı (Behçet Kemal Çağlar Ödülü, Bilgi Yayınevi, 1970),

Buğday Kadın Gül ve Gökyüzü (Gül Yayınları, 1970).

ÖLÜMÜNDEN SONRA YAYIMLANAN KİTAPLARI:

Tüm Şiirleri 1: Bir Çocuk Bahçesinde, Bağ Bozumu Sofrası, Çocuklar Gemisi, Yanık Hava, Haziran Defteri, Yurdumdan (Haz. Vecihi Timuroğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1978),

Tüm Şiirleri: 2 Bağımsızlık Gülü, Sakarya Meydan Savaşı, Buğday Kadın Gül ve Gökyüzü (Haz. Vecihi Timuroğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1978),

Güneş Salkımı (şiirler ve yazılar, Der. Muzaffer Uyguner, Bilgi Yayınevi, 1991),

Bir Kasabadan Resimler (Der. Muzaffer Uyguner, Bilgi Yayınevi, 1992),

Halk Albümü (Der. Muzaffer Uyguner, Bilgi Yayınevi, 1994),

Kardeş Sofrası (Der. Muzaffer Uyguner, Bilgi Yayınevi, 2004),

Bütün Şiirleri (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2023).

DENEME, İNCELEME:

Devrimcinin Takvimi (Dernek Yayınları, 1962),

Tonguç’un Kitapları/ Bir Deneme (Toplum Yayınevi, 1964, Cumhuriyet-Çankaya Belediyesi, 2019),

Balım Kız Dalım Oğul (TDK Yayınları, 1971),

Halk Önderi Atatürk (TDK Yayınları, 1972),

Ya Bağımsızlık Ya Ölüm (Varlık Yayınları, 1964),

Atatürkçü Olmak (Varlık Yayınları, 1966),

Köy Öğretmenine Mektuplar (1965 TDK Deneme Ödülü, Varlık Yayınları, 1966),

Cahilliğin ve Teknik Yetersizliğin Giderilmesinde Köy Enstitüleri Uygulamasından Çıkan Sonuçlar (Cevat Geray ve Hürrem Arman’la, 1968),

Atatürk ve Kurtuluş Savaşı (Varlık Yayınları, 1969),

Cumhuriyet Ağacı/ Ya Bağımsızlık Ya Ölüm (TDK Yayınları, 1973),

Cumhuriyet Bayrağı Altında/ Yaşam Öykümde Devrim (Varlık Yayınları, 1973),

Söylevi Okurken (Der. Muzaffer Uyguner, Bilgi Yayınevi, 1996).

BÜTÜN ESERLERİ:

1-Güneş Salkımı, 2-Bir Kasabadan Resimler, 3-Halk Albümü, 4-Söylevi Okurken, 5-Atatürkçü Olmak, 6-Halk Önderi Atatürk,7-Atatürk ve Kurtuluş Savaşı, 8-Cumhuriyet Ağacı-Ya Bağımsızlık Ya Ölüm, 9-Bağımsızlık Gülü-Buğday Kadın Gül ve Gökyüzü, 10-Cumhuriyet Bayrağı Altında, 11-Kardeş Sofrası,12-Balım Kız Dalım Oğul (Bilgi Yayınevi),

Bağımsızlık Devrimcisi “Katıksız Bir Başkaldırıcı Olarak Atatürk” (Haz. Işık Kansu, Telgrafhane Yayınları, 2018),

Kurtuluş Uyanış Direniş (Haz. Işık Kansu, Telgrafhane Yayınları, 2019), 

Bir Kasaba Hekiminin Defteri (Haz. Prof. Dr. Bahar Gökler, TTB Yayınları 2019),

Kemalizmi Anlamak (Haz. Işık Kansu, Telgrafhane Yayınları, 2020),

Yurdumuzu Şen Edeceğiz/ Atatürkçülüğün El Kitabı (Haz. Işık Kansu, Cumhuriyet Kitapları, 2020).

ÖYKÜ:

Baba Yağmur Bitti (Telgrafhane Yayınları, 2019).

Hekimlikle ilgili:

Turhal Dolaylarında Çocuk Bakımı (1954),

Anneler Soruyorlar (1959),

Kasabalar ve Köylerde Çocuk Bakımı (1961).

ÇOCUK KİTABI:

Sihirli Değnek (1941),

İyi İnsan Mehmet Ali (MEB Yayınları, 1964, Cumhuriyet Kitapları, 2019, 2020),

Üvey Ana (MEB Yayınları, 1964),

Sevgi Elması (TDK Yayınları, 1972, Umag Yayınları, 2001, Cumhuriyet Kitapları, 2021).

Hakkındaki Kitaplar:

Cahit Külebi ve Ceyhun Atuf Kansu’da Anadolu (Tülay Sözen, TDK Yayınları, 1983),

Ceyhun Atuf Kansu Şiir Buluşması (Edebiyatçılar Derneği, 1999),

Bozkırdaki Su: Ceyhun Atuf Kansu (Kamuran Eronat, Grafiker Yayınlar, 2014).