'Sisli beyin': Menopoz, beyni nasıl etkiler?

ABD'nin New York eyaletindeki Lenox Hill Hastanesi'nde çalışan kariyerinin ilk yıllarındaki Doktor Gayatri Devi ile ekibi, bir gün önemli bir hata yaptılar: Menopoza girmiş bir kadına yanlışlıkla Alzheimer hastalığı teşhisi koydular.

Östrojen tedavisi dahil bir dizi müdahaleden sonra bu kadının sağlığında düzelme oldu. Doktor Devi, hafıza kaybı ve oryantasyon bozukluğu gibi kadın hastadaki ilk belirtilerin çok farklı sebepleri olduğunu fark etti.

Hastanın bilinç durumunda yaşanan gerileme doğrudan östrojen düzeyindeki sert düşüşle bağlantılıydı. Östrojen hormonu, klinik olarak kadının son adet döneminden bir sene sonra başlayan menopoza kadar geçen yıllarda dalgalanmaya başlıyor.

Doktor Devi için bu keşif bir dönüm noktası oldu. Menopozun daha az bilinen semptomlarından birine odaklandı: 'Sisli beyin' (beyin sisi) ya da 'bilinç bulanıklığı'.

Sisli beyin çok sayıda kadının yaşadığı ancak pek çoğunun nedenlerini bilmediği bir rahatsızlık.

BBC'ye konuşan Dr. Devi, "Perimenopoz dönemindeki (menopoz öncesi yedi yıla yakın sürebilen ve menopoza hazırlık olarak da bilinen dönem) çok sayıda kadın bazı şeyleri hatırlamakta ya da konuşurken kelimeleri bulmakta zorlanabiliyor, aynı anda birkaç şey yapmaya odaklanamıyor" diye açıklıyor.

Dr. Devi, "Kadınlar genelde çok iyi oldukları konuşmada akıcılık konusunda zorlukla yaşayabiliyor" diyor.

Amerikan Menopoz Topluluğu'nun eski başkanı Chicago'daki Illinois Üniversitesi'ndeki psikiyatri, psikoloji, doğum bilim ve jinekoloji profesörü Pauline Maki, BBC'ye yaptığı açıklamada söz konusu hafıza türünü genelde markete giderken ne istediğimizi hatırlamaya çalışırken kullandığımızı belirtiyor.

Sohbetlere katılma ya da bir hikaye anlatma kabiliyetimizi etkilediği gibi, daha sonra söylediklerimizi hatırlamamızı da zorlaştırabilen bu sorun, tahmin edilenden çok daha yaygın olarak görülüyor.

Araştırmaları sırasında "kadınların yüzde 10'unda, oldukları yaş grubunun çok altında klinik değerler yani önemli bozukluklar saptadıklarını" söyleyen Prof. Maki, bazı kadınların ise daha hafif zorluklarla karşılaştıklarını , çalışma hayatındaki performanslarının etkilenmediğini ancak yine de bir farklılık hissettiklerini belirtiyor.

Dr. Devi'ye göre, perimenopoz ya da menopoz dönemindeki kadınların "yüzde 60'ına yakını bilişsel değişiklikleri öznel olarak deneyimliyor ama bu deneyimleri neredeyse her seferinde tıbbi testlerde doğrulanabiliyor".

Östrojen hassasiyeti

Başlıca meselelerden biri, beyinde bazı östrojen alıcıları olması ve bunların önemli bir bölümünün hipokampus adı verilen, beynin belli tür belleklere erişme ya da onları onarma kabiliyeti için kritik bir bölgede bulunması.

Dr. Devi de, östrojende ani düşüş yaşandığında "hipokampustaki bazı eylemlerin etkilendiğini" vurguluyor.

Prof. Maki ise, yumurtalıkları (östrojenin en çok üretildiği salgı bezleri) alınmış katılımcılarla yapılan araştırmaların, doktorların östrojen hormonu desteği önerdiği kadınların bu ilaçları almaya başlamalarından sonra bilişsel yeteneklerinde iyileşme görüldüğüne dikkat çekiyor.

Öte yandan perimenopoz dönemindeki bütün kadınlar 'sisli beyin'den etkilenmiyor.

Bunun başlıca nedeni her kadında östrojen hassasiyetinin farklı olması.

'Bilinç bulanıklığı' teriminin isim babası, İngiltere'de 19'uncu yüzyılın ortalarında bu kavramı bulan İngiliz fizikçi Edward Tilt.

Tilt, bazı kadın hastalarının menopoz döneminden geçerken eve geri nasıl döneceğini bilemediğini ya da cüzdanını nerede bıraktığını hatırlayamadığını söylemesi üzerine, bu durumu 'bulanıklaşma' olarak nitelemişti.

Ani ateş basmaları ve bellek

Öte yandan bazı uzmanlara göre östrojenin dışında başka etkenler de var.

ABD'deki Pittsburgh Üniversitesi'nden Psikiyatri Profesörü Rebecca Thurston, menopoza geçiş döneminde "kadınların yüzde 60'ına yakınının uyku sorunları yaşadığını, bunun da hafıza ile bağlantılı olduğunu" söylüyor.

Sadece uyku eksikliği değil, ani sıcak basmaları da hafızanın devrelerini değiştirebiliyor.

Kadınlar, vücutlarına dağılan ani sıcaklık hissi sonucu ciltte kızarıklık ve terleme yaşayabiliyor. Bazıları gecenin ortasında terleyip çarşaf ve pijamalarını değiştirmek zorunda kaldıklarını söylüyor. Yani ateş basması başlı başına bir sorun olduğu gibi, uykuya da etkisi var.

Hafızayı etkileyen diğer faktörler, perimenopozda arttığı belirtilen duygu dalgalanmaları, anksiyete ve depresyon.

Tabu

Peki bu semptomlar böylesine yaygın olmalarına rağmen neden yeterince bilinmiyorlar.

Bazılarına göre menopozun hala birçok kültürde bir tabu konusu olması, farkındalığın gelişmesini engelliyor.

BBC'ye konuşan Wisconsin-Milwaukee Üniversitesi'ndeki Psikoloji Profesörü Karyn Frick, "Bu süreç kadınlar perimenopozda olduklarını dahi bilmeden uzun yıllar boyunca devam edebiliyor ve bu da sorunun bir parçası " yorumunu yapıyor.

Menopoz semptomları neler?

• Adet dönemi süresi ve sıklığında değişiklik
• Adet kanamasının ağırlaşması ya da hafifleşmesi
• Vajinal kuruluk
• Uykuya dalma zorluğu
• Çarpıntı
• Eklem ağrıları ve tutulmalar
• Ruh halinde dalgalanma
• Kas kütlesinde azalma
• Sık yaşanan idrar yolu enfeksiyonları

Kaynak: İngiltere Ulusal Sağlık Hizmetleri

Prof. Frick, 40'lı yaşlarındaki kadınların bu yıllarda çeşitli sebeplerle çok meşgul bir hayatları olduğunu da vurguluyor.

"Belki çalışıyorlar, belki hem evdeki işleri halledip, hem de farklı yaşlardaki çocuklarının ya da yaşlanan anne ve babalarının bakımının sorumluluğunu üstleniyorlar" diyen Prof. Frick, kadınların deneyimledikleri bilişsel sorunları "strese" bağlıyor olabileceğini de sözlerine ekliyor.

Çok sayıda çalışan kadının artık bu meseleyi konuşmaktan korkmadığını da kaydeden Prof. Frick'e göre, "Kadınlar kariyerlerinde belli şeyleri başarmak için çok çalışıyorlar, yaşlı ya da zayıf görünmeyi de istemiyorlar".

BBC'nin ulaştığı uzmanlar, menopoza bağlı bilişsel gerilemeye ilişkin titiz çalışmalar yürütülmesi gerektiğini, bu konuda bir farkındalık yaratmanın da dünyada milyonlarca kadının gereksiz yere yaşadığı sorunlara çare olabileceğini belirtiyor.

Tedavi

Prof. Maki, "Kadınların Alzheimer'a yakalandıklarını düşünüp paniğe kapılmamaları önemli" diyor.

Yapılan araştırmaların sonuçları farklı ancak 'sisli beyin'in geçici olduğu ve beynin zamanla az ya da sıfır östrojen hormonuyla da çalışmaya alıştığına dair bulgular var.

Prof. Maki, "Eğer ani ateş basmaları yüzünden bütün gece ayaktaysanız doktorunuza danışabilirsiniz. Doktorlar, özellikle genç kadınlara faydalarının risklere göre daha fazla olması nedeniyle bazı durumlarda hormon ikame tedavisi önerebilir" diyor.

Dr. Devi de, yaklaşık 20 yıl önce tartışmalı bir araştırmanın sonuçları üzerine kullanımı aniden çok azalan bu terapinin birçok kadına ise fayda sağladığını söylüyor. Bu araştırma, hormon ikame terapisi olarak bilinen bu tedavinin kadınlarda göğüs kanseri ile bağlantılı olduğunu ortaya koymuş ancak daha sonra başka araştırmalar bunun aksini ispat etmeye çalışmıştı.

Semptomları çok daha hafif olan kadınlar, hormon tedavisi yerine başka önlemlere de başvurabilir.

Aerobik egzersizler, oyun ya da zihinsel egzersizler aracılığıyla beyni uyarmak, sıkı bir uyku rutini oluşturmak, Akdeniz diyeti uygulamak ya da alkol alımını azalmak, menopozun rahatsız edici semptomlarını kontrol altına alabilir.