Kamu ihalelerinin büyüklüğü 204 milyar doları buldu

Hakkında "organize suç örgütü yöneticisi ve üyesi olmak" suçlamasıyla soruşturma başlatılan Sedat Peker’in itirafları ile ortaya dökülen kirli ilişkilerin merkezinde siyasetin finansmanı var. Sürekli üstünde durulan “İktidar-mafya-medya” ilişkileri meseleyi anlamak için tek başına yeterli değil. Hiç kuşku yok ki AKP iktidarı döneminin en karakteristik özelliklerinden biri kamu ihaleleri ve buradan türeyen inşaat rantı.

İHALELERİN TOPLAM TUTARI 204 MİLYAR DOLAR

BirGün'den Mustafa M. Bildircin'in haberine göre, dünyada en fazla kamu ihalesi alan şirketler arasında bulunan ve 10 yılda aldıkları kamu ihalelerinin toplam büyüklüğü 204 milyar dolara dayanan müteahhitlik şirketleri vergi affından garanti ödemelerine kadar bir dizi ayrıcalıktan yararlandı. AKP iktidarları döneminde gerçekleştirilen köprü, otoyol, havalimanı, tünel ve şehir hastanesi gibi garantiler de verilen büyük yapıların ihalelerinin altından istisnasız bu şirketler çıktı. İnşaat ekonomisinden ortaya çıkan rant ile gücünü tahkim eden AKP ile kamu kaynaklarını kasalarına aktaran müteahhitlerin ilişkisi, bu dev tutarların paylaşımlara konu olduğu iddiaları, kamu arazilerinin aralarında mafyanın da bulunduğu oluşumlara peşkeşi, bugün yaşananları anlamanın şifrelerinden bazıları...

ÖZEL AF VE MUAFİYET GETİRDİLER

Kamu ihalelerini alma konusundaki ayrıcalıklı konumları ile öne çıkan şirketler, yüzlerce kez vergiden de muaf tutuldu. Ticaret Bakanlığı’nın verilerine göre, Cengiz, Limak, Kalyon, Kolin ve Makyol firmaları için 2010-2020 yıllarını kapsayan 10 yıllık dönemde toplam 128 kez vergi, resim ve harç istisna belgesi indirimi sağlandı.

AKP iktidarları döneminde önlenemez yükselişe imza atan şirketin başında Cengiz Holding geldi. AKP döneminde aldığı kamu ihaleleriyle değerine değer katan ve 2010 yılında 422 milyon TL’lik vergi borcu silinen Cengiz Holding’in devletten aldığı ihalelerin bedelleri altı yılda 10 kat arttı. 2011 yılında aldığı iki işin ihale bedeli 774 milyon 611 TL olan şirketin 2017 yılında aldığı sekiz ihalenin bedeli ise 7 milyar 901 milyon TL oldu. Yedi yılda, aralarında Ordu-Giresun Havaalanı emniyet sistemleri ve deniz dolgusu inşaatı ve Samsun-Sinop arasındaki Güzelceçay-Dikmen Yolu’nun tünel ve üstyapı inşaatı gibi işlerin de yer aldığı 26 kamu ihalesini üstlenen Cengiz Holding’in 2011’den bugüne aldığı ihalelerin toplam bedeli ise 12 milyar 597 bin TL ile ifade edildi. Cengiz’in 2014-2020 dönemleri arasında aldığı ihalelerin toplam bedeli ise kayıtlara, 22 milyar 138 milyon TL olarak geçti.

ÜLKEYİ RESMEN TALAN ETTİLER

Cengiz Holding’in AKP döneminde hayata geçirdiği projelerin pek çoğu yurttaşların ve çevrecilerin de tepkisine yol açtı. Tepki çeken projelerden bazıları şöyle sıralandı:

•İstanbul 3. Havalimanı

•Karabiga Termik Santrali

•Hüseyin Avni Paşa Korusu

•Hasankeyf Ilısu Barajı

Cengiz Holding’in havalimanları ve elektrik dağıtım yapım işlerini de içeren öne çıkan projelerinin ihale bedelleri kayıtlara şöyle yansıdı:

•İstanbul Havalimanı: 58 milyar 890 milyon TL

•İstanbul Avrupa Yakası Boğaziçi Elektrik Dağıtım: 3 milyar 626 milyon TL

•İstanbul Taksim–4. Levent Metrosu: 2 milyar TL

•Ankara – İstanbul Hızlı Tren 2. Etap: 1 milyar TL

•Kuzey Marmara Otoyolu: 13 milyar 600 milyon TL

•Gayrettepe – İstanbul Metrosu: 4 milyar 845 milyon TL

HAVALİMANLARI, KÖPRÜLER VE OTOYOLLAR

Cengiz ile birlikte kamu ihalelerinde adı en çok anılan şirket olan Limak ise elektrik dağıtım bölgelerindeki faaliyetleriyle dikkati çekti. Şirketin aldığı son üç kamu ihalesinin toplam bedelinin 2 milyar 108 milyon TL olduğu öğrenildi. Holdingin baraj ve barajlar üzerine kurduğu HES’ler, doğa tahribatına yol açtığı gerekçesiyle yurttaşlarca eleştirildi.

Köprü-otoyol, baraj-HES, havalimanı yapımı gibi işlerde adından söz ettiren Limak’ın yüksek bütçeli kamu ihalelerinden bazıları şunlar oldu:

•İstanbul Havalimanı: 58 milyar 890 milyon TL

•Çanakkale Köprüsü ve Çanakkale otoyolu: 10 milyar 354 milyon 576 bin 202 TL

•Ankara Yüksek Hızlı Tren Garı: 37,5 milyon dolar

•Çetin Barajı ve Hidroelektrik Santrali: 2 milyar 100 milyon TL

•Sabiha Gökçen Havalimanı: 2 milyar 962 milyon TL

İsmi, “Beşli çete” eleştirilerine konu olan şirketler arasında yer alan Kalyon da Cengiz ve Limak’tan geri kalmadı. Kalyon, 2015-2020 dönemlerinde 23,5 milyar TL’lik kamu ihalesi aldı. Kalyon Holding’in havalimanı yapımı, demiryolu inşaatı, deniz geçişi isale hattı, otoyollar gibi projeleri de içeren yüksek maliyetli projeleri arasında şunlar yer aldı:

•İstanbul Havalimanı: 58 milyar 890 milyon TL

•KKTC Deniz Geçişi İsale Hattı: 483 milyon TL

•Kuzey Marmara Otoyolu: 13 milyar 600 milyon TL

•Gayrettepe 3. Havalimanı metro: 4 milyar 845 milyon TL

•Kirazlı-Halkalı metrosu: 2 milyar 414 milyon TL

•Başakşehir Stadyumu: 134 milyon 949 bin TL

•Taksim Meydanı düzenleme inşaatı: 51 milyon 555 bin TL

BİR YIL İÇİNDE 10 MİLYAR TL’LİK İHALE

Kamudan en fazla ihale alan bir diğer şirket olan Makyol’un yalnızca 2017 yılında aldığı kamu ihalelerinin bedelinin 10 milyar TL’yi bulduğu öne sürüldü. Toplam 1,3 milyar TL değerindeki Sabiha Gökçen Havalimanı Gelişim Projesi ihalesi, şirketin aldığı ihalelerde öne çıkarken şirketin üstlendiği diğer bazı ihaleler şunlar oldu:

•Osmangazi Köprüsü: 1,2 milyar dolar (Nurol, Özaltın, Makyol, Astaldi, Yüksel ve Göçay konsorsiyumu)

• Gebze - Orhangazi - İzmir Otoyolu: 10 milyar 51 milyon TL

•Ovit Tüneli: 1,5 milyar TL

RESMEN ARALARINDA İŞ BÖLÜŞÜMÜ YAPMIŞLAR

Altyapı inşaatları ile elektrik santrallarıyla öne çıkan Kolin’in aldığı ihalelerden bazıları ise şunlar oldu:

•Yeni Havalimanı – Halkalı metro hattı: 4,3 milyar TL

•Soma Kolin Termik Santrali: 1 milyar 780 milyon TL

•Kuzey Marmara Otoyolu: 13 milyar 600 milyon TL (konsorsiyum)

•Ankara Hızlı Tren Garı: 280 milyon 875 bin TL

***

En büyük çevre mücadelesi

Kamu ihalelerinin gediklisi müteahhitlik şirketlerinin birçok projesi de şikâyete konu oldu:

•Türkiye’nin en büyük çevre davası, Artvin Cerattepe’de Cengiz Holding’e karşı yürütüldü. 2016 yılında iş makinalarını Cerattepe’ye çıkarmak isteyen şirkete karşı Artvin halkı, araçları ile yola kurdukları barikatlarla iş makinelerinin bölgeye çıkmasına izin vermedi. Yurttaşların iki gün boyunca sürdürdüğü mücadelenin ardından iş makineleri Cerattepe bölgesine çıkarıldı. Olayların büyümesi üzerine Artvin heyeti ile Ankara’da görüşen dönemin başbakanı Ahmet Davutoğlu, hukuki süreç sona erene kadar Cerattepe’de çalışma yapılmaması yönünde talimat verdi. Danıştay, 2017 yılı Temmuz ayında yerel mahkemenin, “Madencilik yapılabilir” kararını onadı. Böylece Cerattepe’deki yıkım başladı.

•Cengiz-Limak-Kolin konsorsiyumunca yapılan 3. Havalimanı inşaası İstanbul 4. İdare Mahkemesi’nin verdiği karar ile 2014 yılında durduruldu. Ancak yargı kararı yok sayılarak inşaat sürdürüldü.

•Turizm Bakanlığı’nın, 2003’te Cengiz İnşaat’a tahsis ettiği tatil köyünün yanındaki arazinin imar planı değiştirildi. Başka firmalardan başvuru da alınmadan bu arazi de Cengiz İnşaata verildi. Ancak firma bu araziyi daha sonra bir Rus firmasına kiraladı. TMMOB dava açtı ve arazi tahsisi ile imar planı değişiklikleri mahkemece iptal edildi. Bu gelişme sonrası tazminat davası açan Cengiz İnşaat’ın talebi de reddedildi.

•Danıştay, 2014 yılında Kolin Şirketler Grubunun Soma Yırca’da yapacağı termik santral için “Acele kamulaştırma” kararını durdurdu. Bir gecede 6 bin zeytin ağacının kesilmesiyle ülke gündemine oturan Manisa’nın Soma ilçesi Yırca Köyü’ne ilişkin Manisa 2.İdare Mahkemesi de oy birliğiyle “ÇED olumlu” kararının yürütmesinin durdurulmasına hükmetti.