İşyerlerine yeni düzen geliyor

İşçi ve işveren sendikaları konfederasyonlarının görüşüne sunulan taslağın yasalaşması halinde, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hükümler ilk kez özel bir kanunla düzenlenmiş olacak.

Taslakla, iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının sürekli olarak iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülükleri düzenleniyor.

Getirilen düzenlemeler, kamu ve özel sektöre ait bütün işler ve iş yerlerinde, bu iş yerlerinin işverenleri ile işveren vekilleri, çırak ve stajyerler de dahil olmak üzere tüm çalışanlara faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanacak.

Düzenlemeler, Türk Silahlı Kuvvetlerinin (TSK) ve genel kolluk kuvvetlerinin eğitim, operasyon, tatbikat ve benzeri kendine özgü faaliyetlerinde, sivil savunma ve acil durum birimlerinin eğitim, tatbikat ve afetlere müdahale gibi faaliyetlerinde, ev hizmetlerinde, çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üretimi yapanlar hakkında uygulanmayacak.
Taslağa göre, işveren, çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlamak için mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dahil gerekli her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun sürekli iyileştirilmesi amacına yönelik çalışmalar yapmakla ve iş yerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izlemek ve denetlemekle yükümlü olacak.

İş yerinden personel görevlendirmek veya iş yeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet almak suretiyle bu konudaki yetkilerini devreden işverenin yükümlülükleri devam edecek. İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyeti çalışanlara yansıtılamayacak.

İşveren, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ile ilgili tedbirlerin alınmasında risklerden kaçınılması, risklerle kaynağında mücadele edilmesi, işin kişilere uygun hale getirilmesi için iş yerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen gösterilmesi, özellikle monoton çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerinin önlenmesi, önlenemiyor ise en aza indirilmesi, teknik gelişmelere uyum sağlanması, tehlikeli olan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartlarının tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarla değiştirilmesi, teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı, genel bir önleme politikasının geliştirilmesi, toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik verilmesi, çalışanlara uygun talimatların verilmesi gibi genel ilkelere uymakla yükümlü olacak.

İşveren, iş yerinde yapılan işlerin özelliklerini dikkate alarak çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapacak, çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önünde tutacak, hayati ve özel tehlike bulunan yerlere yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların girmemesi için gerekli tedbirleri alacak.

Tehlike sınıfları

İşveren, mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak iş sağlığı ve güvenliği hizmetini sunmak için çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerinde (A) sınıfı, tehlikeli sınıfta yer alan iş yerinde en az (B) sınıfı, az tehlikeli sınıfta yer alan iş yerinde en az (C) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı ile bütün tehlike sınıflarında yer alan iş yerlerinde iş yeri hekimi görevlendirecek. Bünyesinde bu vasıflara sahip personel bulunmayan iş yerlerinde, bu hizmetin tamamı veya bir kısmı ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alınarak yerine getirilebilecek. Bu şekilde hizmet alınması işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmayacak.

İş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının çalışma süresi iş yerinde çalışan sayısı ve iş yerinin yer aldığı tehlike sınıfı göz önünde bulundurularak tespit edilecek. Bu süreler çalışan başına ayda, çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerleri için en az 20 dakika, tehlikeli sınıfta yer alan iş yerleri için en az 15 dakika, az tehlikeli sınıfta yer alan iş yerleri için en az 10 dakika olacak şekilde hesaplanacak.

Çalışma sürelerinin iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam süreli görevlendirilmesini gerektirdiği durumlarda, işveren, iş yeri sağlık ve güvenlik birimi kuracak. İş yeri sağlık ve güvenlik birimi kurma yükümlülüğü bulunmayan iş yerlerinde işveren, iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının çalışmalarına imkan verecek araç-gereç ve mekan gibi gerekli bütün ihtiyaçları karşılayacak.

İşveren veya işveren vekili, görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı kuruluşların iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak beyan edilen tedbir ve tavsiyelerini yerine getirecek.

İşveren, iş sağlığı ve güvenliği konusunda görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı kuruluşları, çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel konular hakkında bilgilendirilmesini sağlayacak. Bu bilgilendirme başka iş yerlerinden çalışmak üzere kendi iş yerine gelen çalışanlar ile bunların işverenlerini de kapsayacak.


Hekim ve uzmanlara, 'mesleki bağımsızlık' zırhı

İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere görevlendirilen iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarının görevlerini yerine getirmeleri nedeniyle hak ve yetkileri kısıtlanamayacak. Bu kişiler, görev ve yetkilerini mesleki bağımsızlık içerisinde yürütecek.

İş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları görevlendirildikleri iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan tedbir ve tavsiyelerini işveren veya işveren vekiline yazılı olarak beyan etmekle, beyan edilen hususların işveren tarafından yerine getirilmemesi halinde ise bu hususu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bildirmekle yükümlü olacak.

Hizmet sunan kuruluşlar ile iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarının, iş sağlığı ve güvenliği risklerinin önlenmesi, koruyucu ve önleyici hizmetlerin yürütülmesindeki kusurlarından dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumluluğu bulunacak. Görevleri ile ilgili ihmal veya kusurlu davranışlarda bulunmaları durumunda bu kişi ve kuruluşların iş güvenliği uzmanlığı, iş yeri hekimliği veya yetki belgeleri iptal edilecek.


Risk değerlendirmeleri yapılacak

İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapacak veya yaptıracak. Risk değerlendirmesiyle, alınacak güvenlik tedbirlerine ve kullanılması gereken koruyucu ekipmana karar verilecek. Bu karar doğrultusunda alınan önleyici tedbirler ile seçilen çalışma şekillerinin ve üretim yöntemlerinin, çalışanların sağlık ve güvenlik yönünden korunma düzeyinin yükseltmesi ve iş yerinin idari yapılanmasının her kademede uygulanabilir olması sağlanacak.
Risk değerlendirmesinde özel risklerden etkilenecek çalışanların durumu, kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal madde ve müstahzarların seçimi, özel politika gerektiren gruplar, iş yerinin tertip ve düzeni gibi konular da dikkate alınacak.

Risk değerlendirmesinde, genç, yaşlı, özürlü çalışanlar ile gebe veya emziren kadınlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadınlar özel olarak dikkate alınacak.

İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden çalışma ortamına ve çalışanların bu ortamda maruz kaldığı risklerin belirlenmesine yönelik gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırmaların yapılmasını sağlayacak.

İşveren, çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate alarak meydana gelebilecek acil durumları önceden değerlendirecek, bu değerlendirmenin sonucunda, çalışanları ve çalışma çevresini etkilemesi mümkün ve muhtemel acil durumları belirleyerek bunların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri alacak.

Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeler yapılacak, acil durum planları hazırlanacak. Bu durumlarla mücadele için iş yerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı ile iş yerinde bulunan diğer kişiler dikkate alınarak önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda uygun donanıma sahip ve bu konularda eğitimli yeterli sayıda kişiler görevlendirilecek, araç ve gereçler sağlanarak eğitim ve tatbikatlar yaptırılacak ve ekiplerin her zaman hazır bulunmalarını sağlanacak. Özellikle ilkyardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında, iş yeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeler yapılacak.

İşveren, ciddi, yakın ve önlenemeyen tehlikenin meydana gelmesi durumunda çalışanların işi bırakarak derhal çalışma yerlerinden ayrılıp güvenli bir yere gidebilmeleri için, önceden gerekli düzenlemeleri yapacak ve çalışanlara gerekli talimatları verecek. Ciddi ve yakın tehlike durumunun devam ettiği çalışma şartlarında, zorunlu kalınması halinde, gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilenler hariç, diğer çalışanlardan işlerine devam etmeleri istenecek.
İşveren, çalışanların kendileri veya diğer kişilerin güvenliği için ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıkları ve amirine hemen haber veremedikleri durumlarda, istenmeyen sonuçların önlenmesi için bilgileri ve mevcut teknik donanımları çerçevesinde müdahale edebilmelerine imkan sağlayacak. Böyle bir durumda çalışanlar, ihmal ve dikkatsiz davranışları olmadıkça yaptıkları müdahaleden dolayı sorumlu tutulamayacak.


"Çalışmaktan kaçınma hakkı"

Çalışanlar, ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalmaları halinde işverene veya işveren vekiline başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilecek. İşveren veya işveren vekili durumu derhal inceleyerek karar verecek. Karar, çalışana ve varsa iş sağlığı ve güvenliği çalışan temsilcisine yazılı olarak bildirilecek.

İşveren veya işveren vekili, çalışanın talebi yönünde karar vermesi halinde çalışan, gerekli iş sağlığı ve güvenliği tedbiri alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir.

Çalışanlar, ciddi ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda iş yerini veya tehlikeli bölgeyi terk edebilecek. Çalışanların bu davranışları nedeniyle hakları kısıtlanamayacak.
İş sözleşmesiyle çalışanlar, talep etmelerine rağmen gerekli tedbirlerin alınmadığı durumlarda iş sözleşmelerini feshedebilecek.

İşveren, çalışanların iş yerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını, çalışanların işe girişlerinde, iş değişikliğinde, iş kazası veya meslek hastalıkları ve sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde ve talep etmeleri halinde sağlık muayenelerinin yapılmasını ve işin devamı süresince, işin niteliği ve iş yerinin tehlike sınıfına göre düzenli aralıklarla tekrarlanmasını sağlayacak.

İş kazası geçirene eğitim

İş yerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürdürülebilmesi amacıyla işveren, çalışanların ve temsilcilerinin, iş yerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler, kendileri ile ilgili yasal hak ve sorumlulukları, ilkyardım, yangınla mücadele ve tahliye işleri konusunda görevlendirilen kişiler hakkında iş yerinin özelliklerini de dikkate alarak gerekli bilgiyi almalarını sağlayacak.

İşveren, ciddi ve yakın tehlikeye maruz kalan veya kalma riski olan bütün çalışanları, tehlikeler ile bunlardan doğan risklere karşı alınmış ve alınacak tedbirler hakkında mümkün olan en kısa sürede bilgilendirecek.

İşveren, çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini almasını sağlayacak. Bu eğitim özellikle işe başlamadan önce, çalışma yeri veya iş değişikliğinde, iş ekipmanının değişmesi halinde veya yeni teknoloji uygulanması halinde verilecek. Eğitimler, değişen ve ortaya çıkan yeni risklere uygun olarak yenilenecek, gerektiğinde ve düzenli aralıklarla tekrarlanacak.

Başka iş yerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar, yapacakları işlerde karşılaşacakları sağlık ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimatları içeren eğitim aldığına dair belge olmaksızın işe başlatılmayacak.

Çalışanlara verilecek eğitimin maliyeti çalışanlara yansıtılamayacak. Eğitimlerde geçen süre çalışma süresinden sayılacak.

İşveren, geçici iş ilişkisi ile iş yerine gelen çalışanlara, iş sağlığı ve güvenliği risklerine karşı gerekli eğitimi verecek.

İş yerinde çalıştırılacak kişilerden mesleki eğitime sahip olması gerekenler yapacakları işle ilgili mesleki eğitimi almadan işe başlatılamayacak.

İş kazası geçiren veya meslek hastalığına yakalanan çalışana işe başlamadan önce, söz konusu kazanın veya meslek hastalığının sebepleri, korunma yolları ve güvenli çalışma yöntemleri ile ilgili eğitim verilecek. Ayrıca herhangi bir sebeple 6 aydan fazla süreyle işten uzak kalanlara tekrar işe başlatılmadan önce bilgi yenileme eğitimi verilecek.


Çalışan da söz sahibi olacak

İşveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda çalışanların ve temsilcilerinin görüşlerini alacak, teklif getirme hakkı tanıyacak ve bu konulardaki görüşmelerde yer almalarını ve katılımlarını sağlayacak.

Yeni teknolojilerin planlanması ve uygulanmasında, seçilecek iş ekipmanının, çalışma ortam ve şartlarının çalışanların sağlık ve güvenliğine etkisi konusunda çalışanların ve temsilcilerinin görüşleri alınacak.

Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili usul ve esaslar ile işverenin bu konudaki talimatlarına uyacak, işin güvenliğini tehlikeye düşürmeyecek, kendisi ve diğer kişiler için gerekli bütün dikkat ve özeni gösterecek ve eğitimlere katılacak.

İşveren, sağlık ve güvenlikle ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme, tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri konularda çalışanları temsil etmeye yetkili, bir veya daha fazla çalışanın, ''iş sağlığı ve güvenliği çalışan temsilcisi'' olarak görev yapmasını sağlayacak.

2-50 arasında çalışanı bulunan iş yerlerinde 1 temsilci, 51-100 arasında çalışanı bulunan iş yerlerinde 2 temsilci, 101-250 arasında çalışanı bulunan iş yerlerinde 3 temsilci, 251-500 arasında çalışanı bulunan iş yerlerinde 4 temsilci, 501-1000 arasında çalışanı bulunan iş yerlerinde 5 temsilci, 1001 ve üzeri çalışanı bulunan iş yerlerinde 6 temsilci seçilecek. Birden fazla temsilcinin bulunması durumunda bu temsilcilerden biri baş temsilci olarak seçilecek.
İş sağlığı ve güvenliği çalışan temsilcileri, tehlike kaynağının yok edilmesi veya tehlikeden kaynaklanan riskin azaltılması için işverene öneride bulunma ve işverenden gerekli tedbirlerin alınmasını isteme hakkına sahip olacak.


İşin durdurulması

İş sağlığı ve güvenliği bakımından teftişe yetkili iş müfettişleri tarafından iş yeri bina ve eklentilerinde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş ekipmanında çalışanlar açısından hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edildiğinde, bu tehlike giderilinceye kadar iş durdurulacak. İşi durdurma kararı iş yerinin bir bölümünü veya tamamını kapsayabilecek. Hayati tehlikeyi oluşturan husus ortadan kaldırılmadan durdurulan işe devam edilemeyecek.

Durdurmanın iş yerinin bir bölümünde veya tamamında uygulanması kararı verilirken hayati tehlikenin niteliği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkileyebileceği alan ve çalışanlar dikkate alınacak.

İş yerlerinde işi durdurma kararı, iş sağlığı ve güvenliği bakımından teftişe yetkili 3 iş müfettişinden oluşan heyet tarafından incelenecek ve tespitin yapıldığı günü takip eden 2 gün içinde sonuçlandırılacak. Durdurma kararı verildiği takdirde karar, ilgili mülki idare amirine ve iş yeri dosyasının bulunduğu bölge müdürlüğüne 1 gün içinde gönderilecek. Mülki idare amirleri kararın gereğini 24 saat içinde yapacak.

Hayati tehlike oluşturan hususun acil müdahale gerektirmesi halinde müfettiş heyeti tarafından karar alınıncaya kadar tespiti yapan iş müfettişince iş kısmen veya tamamen durdurulabilecek. Durdurma kararı mülki idare amirlerince aynı gün yerine getirilecek.

İşverenler, durdurma kararına karşı yerel iş mahkemesine 6 iş günü içinde itiraz edebilecek. İş mahkemesine itiraz, işi durdurma kararının uygulanmasını sonlandırmayacak. Mahkeme itirazı öncelikle görüşecek ve 6 iş günü içinde karara bağlayacak.

Durdurulan iş yeri ile ilgili işveren tarafından durdurmayı gerektiren noksanların tamamlandığının bakanlığa yazılı olarak bildirilmesi üzerine iş yerinde en geç 3 gün içinde inceleme yapılacak ve işverenin talebi sonuçlandırılacak.

İşveren, işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödeyecek veya ücretlerinde bir düşüklük olmamak üzere meslek veya durumlarına göre başka bir iş verecek.