"Gurbet kuşlarıyla 24 milyar dolar uçtu"

Ankara Ticaret Odası'nın Hazine Müsteşarlığı ve Merkez Bankası verilerinden yaptığı belirlemelere göre, Türk sermayesi 3 bin 500'e yakın firmayla toplam 103 ülkede çeşitli sektörlerde faaliyet gösteriyor. Türk yatırımcıların yurt dışında, büyük bölümünü enerji, bankacılık, bilgi ve iletişim, imalat sanayi ve ticaret gibi sektörlere yaptıkları doğrudan yatırımların toplam tutarı 24 milyar dolara yaklaştı.

Türk yatırımcıların yurt dışına yaptıkları doğrudan yatırımların tutarı 2001 yılına kadar 3.7 milyar dolar düzeyinde bulunuyordu. Merkez Bankası'nın verilerine göre bu tutar Ekim 2010 itibariyle 23,6 milyar dolara kadar yükseldi. Yapılan bu yatırımın 21 milyar doları ödenmiş sermaye olarak yatırımcıların Türkiye'den ihraç ettikleri sermaye ile Türkiye'ye getirmeyip sermayeye ekledikleri kar payı ve diğer fonlardan, 2.6 milyar doları ise bu kuruluşlara Türkiye'deki sahipleri tarafından verilen borçlardan oluşuyor. Türkiye'nin yurt dışındaki doğrudan yatırım stokunun, yaklaşık 20 milyar dolarlık kısmının 2001-2010 yıllarını kapsayan son 10 yıllık dönemde oluştuğu belirlendi.
 

En fazla yatırım 2007 yılında yapıldı

2000 yılı sonu itibariyle yurt dışında Türkiye sermayeli toplam bin 154 firma faaliyette bulunuyordu. 2001 yılında 114 firma için 1 milyar 453 milyon dolar, 2002 yılında 126 firma için 482 milyon dolar, 2003 yılında 144 firma için 412 milyon dolar, 2004 yılında 209 için firma 860 milyon dolar, 2005 yılında 217 için firma 1 milyar 389 milyon dolarlık sermaye yurt dışına transfer edildi.

2007 ve 2008 yılları Türkiye'den sermaye ihracının en fazla hızlandığı yıllar oldular. 2007 yılında yurt dışına 382 firma için toplam 3 milyar 395 milyon dolarlık, 2008 yılında ise 339 firma için 2 milyar 868 milyon dolarlık doğrudan sermaye ihraç edildi. Küresel kriz Türkiye'den yapılan doğrudan sermaye ihracını da olumsuz etkiledi. Dünya genelinde doğrudan yatırımların azaldığı 2009 yılında 1 milyar 691 milyon dolara gerileyen Türkiye'den yapılan doğrudan sermaye ihracı, 2010 yılının ilk dokuz aylık döneminde de 807 milyon dolar düzeyinde kaldı. 2009 yılında 326, 2010 yılının ilk dokuz ayında ise 138 Türk sermayeli firma yurt dışında faaliyete geçti. Böylece Eylül 2010 itibariyle yurt dışında faaliyette bulunan Türk sermayeli firmaların sayısı 3 bin 491'e kadar çıktı. Söz konusu firmaların yüzde 67'si son 10 yılda faaliyete geçti.

Türkiye'den ihraç edilen doğrudan sermayenin sektörel dağılımına bakıldığında ilk sırayı enerji sektörünün aldığı dikkat çekiyor. Bir kamu şirketi olan Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı'nın (TPAO) özellikle Türk Cumhuriyetlerindeki petrol sahalarına ilişkin projeleri nedeniyle yaptığı yoğun yatırımlar, enerji sektörünü Türkiye'nin yurt dışından fazla yatırım yaptığı sektör haline getirdi. Türkiye'nin yurt dışı yatırımlarının yaklaşık 4 milyar dolarlık kısmını enerji yatırımları oluşturuyor.

Yurt dışındaki Türk yatırımlarının sektörel dağılımında ikinci sırayı ise bankacılık alıyor. Bankaların genellikle Türk vatandaşlarının yoğun olarak yaşadığı ülkelerde banka kurmaları, şube açmaları ve bu tür kuruluşlarla ortaklığa gitmelerinin yanı sıra büyük sermaye gruplarının finansal holding şirketleri oluşturmaları Türkiye'nin yurt dışındaki mali-aracı kuruluşlara yönelik yatırımlarında önemli bir patlama yarattı. Türk yatırımcılarının yurt dışındaki bankacılık yatırımları 3 milyar dolar, bankalar dışındaki finansal kuruluşlara yaptıkları yatırımlar da 1,6 milyar dolara ulaştı.

Türkiye'den diğer ülkelere yönelik imalat sanayi sektörü yatırımları da 2 milyar dolarlık bir büyüklüğe ulaşmış bulunuyor. Yatırımların 1,6 milyar dolarlık kısmı ticaret, 1,5 milyar dolarlık kısmı bilgi ve iletişim, 444 milyon dolarlık kısmı inşaat sektörüne yönelik olarak yapıldı.
 

Gözde ülkeler Hollanda, Azerbaycan, Malta

Türkiye'den fiilen ihraç edilen doğrudan sermaye tutarları dikkate alınarak yapılan dağılıma göre Türkiye'den en fazla sermaye sırasıyla Hollanda, Azerbaycan, Malta, Almanya, ABD, Lüksemburg, Kazakistan ve İngiltere gibi ülkelere yapıldı. Yatırımcılar Hollanda, Lüksemburg ve Malta gibi ülkelerde kurdukları özel amaçlı holding şirketleri aracılığıyla üçüncü ülkelere yatırım yapıyor.
 

Vergi avantajları Hollanda'yı cazip kılıyor

Özellikle özel amaçlı Holding şirketlerinin, vergi avantajları nedeniyle faaliyet gösterdiği bir ülke konumunda bulunan Hollanda'ya Türkiye'den ihraç edilen 5,1 milyar dolarlık doğrudan sermaye özellikle bankacılık, diğer finans ve imalat sanayi gibi sektörlerde faaliyet gösteriyor. Azerbaycan'a Türkiye'den götürülen 3,8 milyar dolarlık sermayenin ise 3,6 milyar dolarla en büyük bölümü enerji sektörüne yönelik olarak faaliyet gösteriyor. Azerbaycan'da iletişim sektörüne de Türkiye'den 170 milyon dolarlık yatırım gerçekleştirildi.

Türkiye'den Malta'ya 1.4 milyar dolarlık, Almanya'da 739 milyon dolarlık, ABD'de 728 milyon dolarlık, Lüksemburg'da 719 milyon dolarlık, Kazakistan'da 631 milyon dolarlık, İngiltere'de 443 milyon dolarlık doğrudan yatırımı bulunuyor. Bu arada söz konusu tutarlara ve şirket sayılarına Türk vatandaşlarının başta Almanya ve diğer AB ülkeleri olmak üzere yaşadıkları ülkelerde kurup işlettikleri işletmeler dahil bulunmuyor.
 

Doğrudan yatırım geriledi

Ödemeler dengesi verilerine göre son 10 yıllık dönemde yurt dışına yapılan doğrudan yatırımlardan elde edilerek Türkiye'ye getirilen kar payları ise 2.2 milyar dolar olarak gerçekleşti.

 

Yüzde 75'i yeni şirket

Yapılan araştırmalar Türkiye'den yurt dışına yönelik olarak yapılan yatırımların yüzde 75'inin yeni şirket kurularak, geri kalan yüzde 22'sinin var olan bir şirkete iştirak etme, yüzde 3'ünün ise ortak girişim (Joint Venture) şeklinde gerçekleştirildiğini gösteriyor.
 

Niçin yurtdışına yatırım yapıyorlar

Türk yatırımcıları yurt dışına doğrudan yatırım yapmaya yönlendiren en önemli etkenin "pazar çeşitlendirme isteği" olduğu belirlendi. Hazine Müsteşarlığı tarafından yapılan bir çalışmanın sonuçlarına göre yatırımcıların yüzde 47'si pazar çeşitlendirme, yüzde 8'i işgücü maliyetlerinin Türkiye'ye göre düşük olması, yüzde 7'si vergi avantajı, yüzde 6'sı enerji dışındaki girdi maliyetlerinin düşüklüğü, yüzde 6'sı siyasi istikrar, yüzde 5'i enerji maliyetlerinin düşüklüğü, yüzde 3'ü finansman maliyetlerinin düşüklüğü, yüzde 1'i tarife ve kota gibi engellerden kaçınmak amacıyla, yüzde 17'si ise diğer nedenlerle yurt dışına yatırım gerçekleştirdi.
 

"Nedenleri üzerinde düşünmeliyiz"

Ankara Ticaret Odası Başkanı Sinan Aygün, Türk yatırımcıların başka ülkelere yatırım yapabilmelerinin Türkiye ekonomisinin Dünya ekonomisi içerisinde geldiği noktayı göstermesi açısından olumlu bir gelişme olduğunu ancak sermayeyi adeta gurbet kuşları gibi yurt dışına göç etmeye iten nedenlerin üzerinde de düşünülmesi gerektiğini belirtti. Yatırımların bir kısmının pazar çeşitlendirme isteğiyle yapıldığını vurgulayan Aygün şunları söyledi:

"Türkiye'nin ihracatını artıracak ve enerji güvenliğini sağlayacak yurt dışı yatırımları yerinde buluyorum. Ancak, azımsanamayacak ölçüde bir sermayenin Türkiye'de iş gücü, hammadde ve enerji maliyetleri ile vergi oranlarının yüksekliği gibi nedenlerle yurt dışına uçtuğu anlaşılıyor. Yurt dışına sermaye kaçışına yol açan nedenler aynı zamanda Türkiye'de yatırım yapmayı da caydıran nedenler olarak ortaya çıkıyor. Dolayısıyla Türkiye'deki yatırım ortamını yeniden masaya yatırarak hem yurt içi yatırımları artırabiliriz hem de yurt dışına sermaye kaçışının önüne geçebiliriz"