Bulaşma hızı yüksek

İlk vakanın Çin’de görüldüğü ve gezegenimizin korkulu rüyası haline gelen Covid-19 veya halk arasındaki ismiyle koronavirüs ile ilgili konuşan Avrupa Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Derneği (ESCMID) Yönetim Kurulu üyesi Prof. Dr. Önder Ergönül, önlem alınmadığı taktirde tehlikenin boyutlarının artacağını söyledi. Ergönül, “Koronavirüs 1 kişiye bulaştıktan sonra ortalama hastalığı 3 kişiye bulaştırabilir. Bulaşma hızı oldukça yüksektir. Bu nedenle hızla yayılıyor” derken, hasta olan kişinin hapşırması, aksırması durumlarında ortaya çıkan damlacıkların 1 metreye kadarki alanda etkili olabileceğini söylüyor. Virüslerin cansız yüzeylerde ise 2 saatten 48 saate kadar virüs aktif olarak kalabildiğini anlatan Prof. Ergönül, en riskli yerlerin ise uçaklar olduğunu vurguluyor. 

Prof. Dr. Ergönül ile hastalığa dair merak edilenleri konuştuk. 

MASKE KULLANIMI

Koronavirüsün bulaşma yolları nedir? 

Hastalık diğer solunum yolları virüsleri gibi damlacık yoluyla bulaşıyor. Bunlar ağzımızdan, burnumuzdan, hapşırırken, aksırırken çıkabilen küçük damlacıklardır. Bir kısmı gözle görülebilir, bir kısmı da daha küçüktür ve görülmez. Damlacıkla bulaşın 1 metreye kadar etki alanı var. Hasta kişiler birtakım bariyer önlemleri alırlarsa örneğin, eldiven, maske, önlük, gözlük gibi tamamen o damlacığın üzerimize gelmesini engelleyebilir.

Peki, hasta olmayan kişinin maske takmasının korunmada yeri var mı?

Kesinlikle yok. Burada bulaşması için bir hasta kişi olacak. Önemli olan hasta olan kişinin maske takması. Taşıyıcılık diye bir şey yok. Bazı mikroplarda kişi hasta olmasa da taşıyabilir, mikrobu iletebilir, hepatit hastalığında olduğu gibi. Burada kişi bulaştıracaksa hasta olmak zorunda, hasta olmadan bulaştıramaz.

Hasta olan bir kişi ortalama kaç kişiye bulaştırır? 

Yaklaşık 3 kişiye bulaştığıyla ilgili hesaplamalar var. Bu rakam mevsimsel gribe göre daha yüksek. Mevsimsel gripte bir kişi 1.3-1.5 kişiye hastalığı bulaştırırken, burada 3 kişiye hastalığı bulaştırabiliyor. O yüzden hızlı yayılıyor. 

Ne yapabiliriz?

Hasta olandan veya hasta olduğundan şüphelendiğimiz kişiden uzak durmalıyız. Hastalar maske takmalılar. Hastanın solunum yollarına yakın işlem yapacak olan sağlık çalışanları koruyucu özelliği daha fazla olan N95 adlı maskeleri takmalılar. Hatta sadece ağız ve burnu kapatmak yetmez, gözlük de takmak zorundalar. Çünkü gözlere küçük parçacıklar sıçrayabilir. Bunun dışında insanların sokakta N95 maskesi takması ve diğer maskeleri takması akılcı değil.

Sokakta veya çalışırken ne yapmalıyız?

Virüs cansız yüzeylerde 2 ile 48 saate kadar aktif kalabiliyor. Damlacık yolu ile 1 metre alanda etkili olup bulaştığı için elimizi sık sık yıkamalıyız. Elinizi ağzınıza, yüzünüze, gözünüze götürmeyin, elleri sık sık yıkayın, hasta olanlardan ya da olduğundan şüphelendiklerinizden uzak durun. Bulaşıcılık açısından en riskli alanlar uçak yolculuklarıdır. Hele hele koridorda oturanların yanından insanlar geçmektedir. Aksıran, öksüren, hapşıran insanlar gelip geçer ve üzerimize hastalığı boca eder. Dolayısıyla uçak yolculuklarında dikkatli olmak gerekir. Bizim uyanık olup böyle bir durum varsa dikkatlice kabin görevlilerini uyarmamız lazım. 

Peki, uçak içi havalandırmalardan da hastalık geçer mi?  

Uçak yolculuğunda enfeksiyon daha çok olabilir. Örneğin İstanbul’da metrekareye düşen kişi sayısının en yüksek olduğu ulaşım aracı metro ve metrobüs ama bana hangisi daha riskli derseniz uçak derim. Çünkü uçakta insanlar daha yakın mesafede daha uzun süre kalıyorlar.

Maskeler ikinci kez kullanılabilir mi?

Hayır. O zaman tam tersi mikrop kaynağı olur. Maksimum kullanılması gereken zaman bir gündür. Yıkamakla maskeler özelliğini kaybeder. 

Virüslerde sıcak ya da soğuk etkiler mi?

Sıcağın doğrudan virüsü öldüren bir etkisi yok. Hava koşullarına bağlı olarak aynı ortamı paylaşma durumu hastalığın bulaşma riskini değiştiriyor. Soğuk havalarda insanlar daha fazla bir arada oluyor, daha çok iç içe vakit geçiriyor. Havalar ısındıkça da insanlar daha çok dışarıda vakit geçiriyorlar. Kapalı ortamda olunmadığı zaman hastalık riski azalmaktadır.

Sıcak-soğuk havanın virüs üzerine hiç bir etkisi yok mu?

Virüs ve mikroplar insanların yaşayacağı sıcaklıklara adapte olmuş, akıllı virüsler. Cansız yüzeylerde 2-48 saat durabiliyorlar.

Bu virüsleri önümüzdeki yıllarda da görecek miyiz?

Bu virüsler hayatın bir parçası haline gelecek. Önümüzdeki dönemlerde bunları göreceğiz. Sonrasında da domuz gribi, SARS korona da sıradan saptanan bir virüs halini alacaktır.

• 1 kişi 3 kişiye bulaştırabilir.
• Damlacıkla bulaş 1 metreye kadar etkili.
• Elimizi sık sık yıkamalıyız. 
• Hasta olan kişi maske takmalı.
• Yüze oturmayan maske işe yaramaz.
• Bir maske en fazla bir gün takılmalı.
• Sokakta N95 dışındaki maskeleri takmak akılcı değil.
• En riskli alanlar uçakların içi.
• Sıcağın doğrudan virüsü öldüren bir etkisi yok.
• Virüs cansız yüzeylerde 2-48 saat durabiliyorlar.
• En başarılı ülke Singapur, İran ve İtalya başarısız.
• Çin süreci başarılı yönetti.

‘ÖLÜM ORANI GRİBE GÖRE YÜKSEK’

Normal gribe göre ölüm oranları nasıl?

Ölüm oranı normal gribe göre yüksek. Toplamda etkilenen insan sayısı çok daha fazla olduğu için ölen sayısı haliyle çok. Örneğin SARS’ta ölüm oranı yüzde 10. 2003-2004 arasında 8 bin kişinin yakalandığı SARS salgınında 800 kişi hayatını kaybetmiş. Arap Yarımadası’nda ortaya çıkan MERS isimli hastalığa ise 2 bin 500 kişi yakalanmış, ölüm oranı yüzde 35 yani 3 kişiden biri ölüyor. Ölüm oranı normal gripte binde birin altında. Çok daha düşük.

Hastalık yoksul ülkelere sıçrarsa tablo ne olur?

Yoksul ülkelere hastalık sıçrarsa sonuçlar daha kötü olabilir.

Virüsün kuluçka süresi nedir?

Kuluçka süresi ortalama 4-5 gün. Alt limit 2 üst limit 14 gün olabilir. Herkeste 14 olacak diye bir şey yok. 14 gün geçtikten sonra tamam artık hasta değildir denebilir.

Tedavide neler yapılıyor?

Üzerinde çalışma yapılan Remdesivir denilen bir ilaç var. Bu henüz tam onay almadı, önceden EBOLA için üretilmişti. Onda yararlı olmamıştı, buna benzer bazı ilaçlarda deneme yanılma yoluna gidiliyor. Başarılı olduğu da kesin görülen birşey değil. Yüzde 2 ölüm oranı var.ÇİN SÜRECİ 

BAŞARILI YÖNETTİ

Prof. Önder Ergönül, Avrupa’nın koronavirüs ile mücadelesine ilişkin ise şunları söylüyor: 

“Avrupa’da salgın çok iyi kontrol altına alınır diye düşünürken İtalya’da beklenmeyen bir durumla karşılaştık. Beklentimizin de üstünde bir vaka ve ölüm sayısı var. Çin süreci başarılı yönetti. En başarılı ülke Singapur. Vaka sayısını beklenenin altında tutmayı başardılar. 108 vakada hayatını kaybeden olmadı. ”

Prof. Ergönül, virüsle mücadelede en başarısız ülkelerden birinin ise İran olduğunu anlatıyor. Prof. Ergönül, koronavirüsün çocuklarda görülmesine ilişkin ise “Çocuklarda hastalık çok az. 20 yaşın altında yalnızca yüzde 2; 10 yaşın altında yalnızca yüzde 1. Ve hasta olsa bile çocuklarda ölüm yok. Bağışıklığı güçlendirmek çok önemli” diyor. Ergönül, bağışıklığı güçlendirmek için ise şu önerilerde bulunuyor: 

• Sağlıklı beslenmek
• Düzenli uyumak
• Egzersiz yapmak
• Stresten uzak durmak
• Sebze ve meyve tüketmek
• Mevsimine göre beslenme önemli
• Kelle paça, soğan, sarımsak yemek, gargara yapmak, sirke kullanmak tüm bu söylemlerin virüsle mücadelede yeri yok.