Bilmediğin bir suçla yüzleşmek

Banka memuru Joseph K., bir sabah tanımadığı kişilerce uyandırılarak bilmediği bir suçtan tutuklanır. Bildiği belirli bir suçu olmamasına karşın, kendini savunma çabasına düşer. Giderek gizlerle dolu bir yargı mekanizmasının içine sürüklenir ve bu mekanizma üzerindeki denetimini gittikçe yitirir. Joseph K.’nin hayatı artık bir “Dava”dan ibarettir.

Yapıtlarında çağımız insanının korkuları, yalnızlığı, kendi kendine yabancılaşması ve çevresiyle iletişimsizliğini dile getirmiş olan Franz Kafka’nın “Dava” romanı, bir zamanlar Jean Louis Barrault ve André Gide tarafından sahneye uyarlanmıştı. Bakırköy Belediye Tiyatroları’nda sahnelenen “Dava” ise Steven Berkoff’un uyarlaması.

Berkoff’un uyarlaması Kafka’nın romanında yaratılan dünyaya sadık, ama oyunun yönetmeni Turgay Kantürk’ün yorumu günümüze daha yakın. Oyunda kalabalık bir koro kullanmış Kantürk, kostümler cüretkâr ama aynı zamanda sade. Oyunda oldukça abartılı kullanılan makyaj ikiyüzlülüğü simgeliyor gibi.

Kantürk, “Romanda Kafka’ya özgü karanlık atmosferin oyunda daha aydınlık, daha renkli bir atmosfere dö-nüştüğünü söyleyebilirim. Günümüzde faşizmin kılıktan kılığa girerek gizlediği yüzünü göstermekti amacım. Vaat edilen tüm sahte özgürlüklerin ve vahşi kapitalizmin yeni yüzünün oldukça aydınlık ve renkli olduğunu biliyoruz artık” diyor.

Kantürk ‘Dava’yı, “Benim ‘Dava’m, yakın bir gelecekte, belki de şu an karşılaştığımız ‘suç’ yaftalarını yeniden tartışan ve Joseph K.’nin, yani insanın vicdanında yaptığım tuhaf bir yolculuk” diye tanımlıyor.

‘Dava’yı seyrettiğimizde oyunda yaşanan olaylar günümüz olaylarını anımsatıyor bize. Kantürk de, “Biz ne kadar öğretmek gibi bir yorumla sahnelemesek de bu oyunu, ‘Dava’ Türkiye’de yaşanan kimi davaları alımlamamızda da farklılıklar yaratacaktır diye düşünüyorum. Yaratmalı da” diyor.

Değişik bir Kafka

Oyunda, dışarıda olan olaylar parmaklıkların arkasında, içeride geçen olaylar ise parmaklıkların önünde anlatılıyor. Değişik bir Kafka var sahnede. Kantürk, günümüz Kafkaesk’inin bu olduğuna inandığını söylüyor:

“Dava hâlâ güncelliğini koruyor. Günümüzde yaşanan süreci de göz önüne alırsak, ülkemizde daha da bir önem kazandığını söyleyebiliriz son günlerde. Çeşitli davalar ve yargı süreçleri yaşanıyor toplumun çeşitli katmanlarında ve kurumlarında. Devletin kendi içinde bile sürmekte olan bu yargılamalarda taraf olmak değildi amacım. İnsanın bu durumda neler yapabileceğini sorgulamaya çalıştığımı söyleyebilirim bu sahnelemede. İzleyiciyi yönlendirmeden, daha çok soru sordurarak, verecekleri yanıtlarla, yaratıcı bir izleyiciye dönüşmelerini, günümüz dünyasını ve yaşananları yorumlamalarını sağlamak istiyorum öncelikle.”

Her okunduğunda yeniden yorumlanabilen bir kitap ‘Dava’. Kantürk, “Yasa karşısında, belirsiz suçlarla karşı karşıya kalan modern zamanlar bireyinin öyküsü, bugünlerde her zaman olduğundan daha cazip ve ne yazık ki sürekli karşı karşıya geldiğimiz kampların, kutupların bitmez tükenmez hesaplaşmalarına yeni bir tanıklık getiriyor” diyor. “‘Dava’ dünya edebiyatının en önemli metinlerinden biri kuşkusuz. Josef K.’nin ve tabii ki yazar olarak Kafka’nın suç ve adaletle yüzleşme, yüzleşememe öyküsü, her zamanda, her mekânda ve her toplumda geçerli bir durumu sorgulamayı öngörüyor. İşlemediği bir suçla yüzleşmeye çalışan insan, sorgulandığı sistemi de sorgulamaya başlıyor doğal olarak ve vardığı sonuçlar koskoca bir hiçliğe açılıyor.”

Berkoff'un uyarlaması ilk kez sahnede

Steven Berkoff’un uyarlamasıyla ilk kez sahnelenen oyunda Josef K.’yi canlandıran Edip Saner etkileyici bir oyun gücü sunuyor. Gençlerden oluşan kalabalık koronun yanı sıra oyunda, Aytekin Özen, Ayşe Demirel, Orhan Kemal Aydın, Çetin Etili, Defne Şener Günay, Emrah Eren, Gülce Uğurlu, Füruzan Aydın, Burak Dur, Orhan Şimşek ve Beyti Engin de rol alıyor. Oyunun dekor ve ışık tasarımını Cem Yılmazer, kostümlerini Gönül Sipahioğlu, koreografisini Sinan Temizalp, müziklerini Tolga Çebi, dramaturjisini ise Sibel Arslan Yeşilay ve Ceren Ercan üstleniyor.

(‘Dava’, bugün ve 2, 6, 7, 9 ve 15 Mayıs’ta Ataköy Yunus Emre Kültür Merkezi’nde izlenebilir. 0 212 661 19 41)