Betelgeuse: Gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biri patlamak üzere olabilir mi? (28.01.2020)

Dünyanın dört bir yanındaki gök bilimciler 'hayatta bir kez başlarına gelebilecek' olayı kaçırmama umuduyla gözlerini neredeyse gökyüzünden hiç ayırmıyor.

Bilim insanları, Dünya'dan bakıldığında gözle görülen en parlak yıldızlardan biri olan Betelgeuse'ün bir supernova olarak, beklenenden daha erken patlayacağından şüpheleniyor.

Betelgeuse'ün 'patlaması' gök bilimcilerin zaten bildiği bir şey ama son yaşanan gelişmeler sürecin hızlanmış olabileceğine işaret ediyor.

Gök bilimciler neden Betelgeuse'ün patlayacağını düşünüyor?

Betelgeuse hali hazırda 'patlamaya mahkûm' yıldızlar kategorisinde. Mesele, patlayıp patlamaması değil, ne zaman patlayacağı.

Yıldız, yalnızca 8 ila 10 milyon yaşında. Güneş ise 4.5 milyar yaşında. Ama Betelgeuse nükleer yakıtını olağanüstü bir hızla tüketiyor.

Betelgeuse, ömrünün sonuna gelmek üzere olan ve boyutları da giderek genişleyen kırmızı dev bir yıldız.

Betelgeuse ayrıca hala titreşimde olan yani hala genişleyip daralan dev bir yıldız. Bu 'komşumuzun' çapı, Güneş'in çapından 550 ila 990 kat daha fazla olabilir.

Nottingham Trent Üniversitesi'nden Doç. Dr. Daniel Brown "Supernova adayı olarak bunları biliyoruz. Mevcut modeller, astronomik zaman ölçeği içinde her an 'patlamanın' yaşanabileceğini gösteriyor ama bu da gelecek 100 bin yıl içerisinde demek oluyor" dedi.

Yakın zamanda süpernova yaşanmayacak mı?

ABD'deki Villanova Üniversitesi'nde görevli gök bilimciler, son birkaç ayda Betelgeuse'ün solduğunu gözlemledi. Aralık'ta, Betelgeuse'ün son 50 yılın en soluk seviyesinde olduğu görüldü, bu da dev kızıl yıldızın 'her an patlayabileceğine' işaret ediyor.

Bilim insanlarının teorilerine göre parlaklığındaki keskin düşük, yıldızın zamanının dolduğunu gösteriyor.

Betelgeuse'ü inceleyen California Üniversitesi'nde görevli gökbilimci Sarafina Nance, Twitter hesabından yaptığı açıklamada 'dev yıldızların ömürlerinin sonuna geldiklerinde büyük bir kayıp yaşadıklarını' ve parlaklık kaybının da buna işaret ettiğini söyledi.

Ama aksi görüşte olanlar da var.

BBC'ye konuşan York Üniversitesi'nden astrofizist Emily Brundsen, Betelgeuse'ün Dünya'dan bakıldığında parlaklığının değişken olduğunu söylüyor:

"Betelgeuse'ün her an patlayabileceğini gösteren bir veri yok. Diğer yandan, süpernovaya neden olan süreci yakından gözlemleme şansımız hiç olmadı. Her zaman 'ani bir patlama olabilir' ihtimali vardı."

Patlamada ne olur?

Süpernova, yıldızların çok büyük bir enerji açığa çıkararak güçlü bir şekilde patlamasıdır.

Fark edilmemesi imkansız zira Dünya'ya çok yakın gerçekleşecektir.

Brown, "Betelgeuse, birkaç gün içinde Ay'dan daha parlak bir hal alabilir. Gün içinde bile görülebilir" diyor.

Bu etkisinin de aylar sürebileceği belirtiliyor.

Tehlike var mı?

Süpernovalar olağanüstü boyutlarda yıkıcı olabilir.

Mesela gökbilimciler Güneş'in patlaması durumunda tüm Güneş sisteminin çökebileceğini söylüyor.

Daha önce yaşanan yıldız patlamaları, Dünya'nın ısısının artmasıyla ilişkilendirildi. Bu patlamaların ozon tabakasına zarar verme potansiyeli de var. Dünya'yı ayrıca zararlı solar ve kozmik radyasyona maruz bırakıyor.

İyi haber, Güneş'in Betelgeuse'e kıyasla patlama ihtimalinin çok daha az olması zira hala çok daha küçük. Ama Güneş'in şişip birkaç milyar yılda Merkür'ü, Venüz'ü ve Dünya'yı yutacağı öngörüsü de yapılıyor.

En önemlisi, Betelgeuse bilim insanları tarafından Dünya'ya güvenli bir mesafade görülüyor.

Daniel Brown, "50 ışık yılından az her şey bir sorun olabilir. Betelgeuse'de böyle bir durum yok" diyor.

Betelgeuse süpernovası özel bir durum mu?

Samanyolu'nda süpernova olması sık yaşanan bir durum değil. En son süpernova 1604 yılında görüldü. Betelgeuse'den 20 kat daha uzakta, yani 13 bin ışık yılı mesafedeydi.

Kepler'in süpernovası olarak bilinen bu olay Alman gökbilimci Johannes Kepler tarafından belgelenmişti.

En yakın zamanda kaydedilen süpernova da 'SN 1987A' idi.

1987A, Dünya'dan yaklaşık olarak 168.000 ışık yılı uzaklıkta Büyük Macellan Bulutu içinde Tarantula Bulutsusu eteklerinde yer alan bir süpernova kalıntısıdır. SN 1987A teleskobun icadından beri de en yakın kaydedilen süpernovadır.

Emily Brundsen "Betelgeuse bize ölü bir yıldızın gelişim sürecini gözlemleme ve Evren'i daha iyi anlama fırsatı veriyor. Eğer şimdi patlarsa, gökbilimciler için çalışma şartları anlamında bir kabul olur çünkü diğer yıldızlar hakkında bildiklerimizi gözden geçirmemiz gerekir. Ama aynı zamanda çok muhteşem bir olay olur" diyor.

Süpernova tahmini neden zor?

'Yıldızların ölümü' tarihimiz boyunca birkaç açıdan incelenmiş ve belgelenmiş olsa da süreç hiçbir zaman yakından takip edilmemişti.

700 ışık yılı Betelgeuse için uzak bir mesafe olsa da, astronomik açıdan Samanyolu'nun komşu yıldızı konumunda.

Bu da, Betelgeuse'ü, Güneş'ten sonra yüzeyi ayrıntılı incelenebilecek tek yıldız yapıyor.

Betelgeuse süpernovası, bilim insanlarına 'yakından ve kişisel olarak' çok değerli bir gözlem şansı sunuyor.

Aynı zamanda yıldız gözlemcileri için de muhteşem bir şov izleme imkanı sunuyor.