Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru başlıyor

Anayasa değişikliğine ilişkin 12 Eylül 2010'de yapılan halk oylaması sonucunda Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yolu açıldı ve bireysel başvuruya ilişkin hükümlerin yürürlük tarihi 23 Eylül 2012 olarak belirlendi. Bu tarihin pazar gününe gelmesi nedeniyle başvurular 24 Eylül Pazartesi gününden itibaren alınmaya başlanacak.

Anayasa değişikliğinin kabul edildiği referandumdan bu yana Anayasa Mahkemesi'ne binden fazla başvuru yapıldı. Hatta son dönemde harcını yatırıp gelen başvurucular bile oldu. Yüksek Mahkeme, yasal olarak başlangıç 23 Eylül 2012 olduğu için bu başvuruları dikkate almayacak.

Bireysel başvuruyla ilgili hazırlıklarını tamamlayan Anayasa Mahkemesi, bireysel başvuruların daha hızlı bir biçimde sonuçlandırılması amacıyla başraportör gözetiminde yeterli sayıda raportör, raportör yardımcısı ve personelden oluşan komisyonlar raportörlüğü birimi oluşturdu.

Mahkeme kararlarını izleyerek içtihadın geliştirilmesi ve tanıtımı için çalışmalar yapmak, içtihat farklılıklarının önlenmesine yönelik önerilerde bulunmak, bu amaçlarla istatistikler ve araştırma raporları hazırlamakla görevli Araştırma ve İçtihat Birimi (Ar-İç) kuruldu. Yeni düzenleme kapsamında ''başraportör'' kadrosu da getirildi. Başraportörler, raportörler arasından başkan tarafından görevlendirilecek.

Formlara ne yazılacak?

Bireysel başvurular, Mahkemenin internet sitesinde yayımlanan başvuru formu kullanılarak resmi dilde yapılacak. Başvuru formunda; şu bilgiler yer alacak: ''Başvurucunun adı, soyadı, vatandaşlık numarası, doğum tarihi ve yeri, uyruğu, cinsiyeti, mesleği ve adresi, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi. Başvurucu tüzel kişi ise unvanı, adresi ve tüzel kişiliği temsile yetkili kişinin kimlik bilgileri, varsa telefon numaraları ve elektronik posta adresi. Kanuni temsilcisi ya da avukatı varsa, kanuni temsilcisinin ya da avukatının adı, mesleği ve adresi, varsa telefon numarası ve elektronik posta adresi. Kamu gücünün ihlale neden olduğu iddia edilen işlem, eylem ya da ihmaline dair olayların tarih sırasına göre özeti. Bireysel başvuru kapsamındaki haklardan hangisinin hangi nedenle ihlal edildiği ve buna ilişkin gerekçeler ve delillere ait özlü açıklamalar. Başvurucunun güncel ve kişisel bir temel hakkının doğrudan zedelendiği iddiasının dayanakları. Başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin aşamalar. Başvuru yollarının tüketildiği veya başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarih. Başvuru mazeret nedeniyle süresi içinde yapılamamışsa buna dair açıklamalar. Başvurucunun talepleri. Başvurucunun Mahkeme önünde devam eden bir başka başvurusu varsa numarası. Varsa kamuya açık belgelerde kimliğinin gizli tutulması talebi ve bunun gerekçeleri. Kısa mesaj (SMS) veya elektronik posta yoluyla bilgilendirme yapılmasını isteyip istemediği. Başvurucunun varsa avukatının ya da kanuni temsilcisinin imzaları.''

 

Başvuru formu için kılavuzlar hazırlandı

Yüksek Mahkeme, başvuru formlarının nasıl kullanılacağının açıkça belirtildiği kılavuzlar da hazırladı. Ayrıca, ''66 soruda bireysel başvuruda bilgilendirme'' başlıklı Avrupa Komisyonu ile ortak kitapçıklar bastırılıyor. 25 bin adet bastırılacak kitaplar, bireysel başvuru için gelen vatandaşlara, barolara ve ilgili hakim-savcılara gönderilecek. Bireysel başvuru, bizzat başvurucu, kanuni temsilcisi ya da avukatı tarafından yapılabilecek. Avukat veya kanuni temsilci aracılığıyla yapılan başvurular da temsile dair yetki belgesinin sunulması zorunlu olacak.

Bireysel başvuruda bulunmak için Harçlar Kanunu'na Bağlı (I) sayılı tarifede yer alan 172,5 liralık bireysel başvuru harcını Maliye veznelerine yatırılacak. Adli yardım talepleri, genel hükümlere göre başvuruların kabul edilebilirliği hakkında karar verecek bölüm veya komisyonlar tarafından hükme bağlanacak. Bireysel başvurular, belirtilen şartlara uygun biçimde Mahkemenin internet sitesinde yayımlanan başvuru formuna uygun olarak, Mahkemeye şahsen yapılabileceği gibi diğer mahkemeler ya da yurt dışı temsilcilikler vasıtasıyla da yapılabilecek.

Usulünce hazırlanan başvuru formu, harç tahsil makbuzuyla birlikte belirtilen yerlere teslim edildiğinde başvurucu ya da temsilcisine alındı belgesi verilecek ve bu tarih, başvurunun yapıldığı tarih olarak kabul edilecek. Mahkemeler ya da yurt dışı temsilciliklerine teslim edilen başvuru formu ve ekleri gerekli kayıt işlemleri yapılıp fiziki ve elektronik ortamda Mahkemeye gönderilecek. Dava ve diğer yargılama işlemlerinin elektronik ortamda gerçekleştirildiği hallerde UYAP kullanılarak veriler kaydedilecek ve saklanacak.

30 günlük zamanı kaçırmayın

Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği ve buna ilişkin kararın kesinleştiği tarihten, başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekecek. Başvurucu mücbir sebep veya ağır hastalık gibi haklı bir mazereti nedeniyle süresi içinde başvurusunu yapamadığı takdirde, mazeretinin kalktığı tarihten itibaren 15 gün içinde ve mazeretini belgeleyen delillerle birlikte başvurabilecek. İşlemleri takip etmek üzere, komisyonlar başraportörünün gözetiminde bir raportör ve yeterli sayıda raportör yardımcısı ile personelden oluşacak Bireysel Başvuru Bürosu kuruldu.

Büro, Mahkemeye ulaşan bireysel başvuruların kaydını yapıp numara vermek, dosyalamak, başvurulardaki idari yönden tamamlattırılması gereken eksiklikleri tespit etmek ve bunların giderilmesi için gerekli yazışmaları yapmak, bireysel başvurularla ilgili yazışmaların kaydı, takibi, ilgili birimlere sevk edilmesi ve diğer işlemleri yapmakla görevli olacak.

Bireysel Başvuru Bürosu, gelen başvuruları şekli eksiklikler bulunup bulunmadığı yönünden inceleyecek. Başvuru formunda veya eklerinde herhangi bir eksiklik tespit edilmesi halinde, bunların tamamlattırılması için başvurucuya, varsa avukatına veya kanuni temsilcisine 15 günü geçmemek üzere bir süre verilecek.

Başvurunun; süresinde yapılmadığı, belirtilen şekil şartlarına uygun olmadığı ve tespit edilen eksikliklerin verilen kesin sürelerde tamamlanmadığı hallerde Komisyonlar Başraportörü tarafından reddine karar verilecek ve başvurucuya tebliğ edilecek. Bu karara tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içinde komisyona itiraz edilebilecek. Bu konuda komisyonların verdiği kararlar kesin olacak.

 

Geliş sırasına göre incelenecek

Bireysel Başvuru Bürosu tarafından kaydı yapılıp numara verilen başvuruların dağıtımı, Bölümler ve Komisyonlar arasında otomatik olarak yapılacak. Nitelikleri itibarıyla birleştirilerek incelenmesi gereken dosyalar ilk olarak kayda alınan başvuru dosyasında birleştirilecek. Bireysel başvurular, geliş sırasına göre incelenerek karara bağlanacak. Ancak Mahkeme, başvuruların konuları itibarıyla önemini ve aciliyetini göz önünde bulundurarak belirlediği kriterler çerçevesinde farklı bir inceleme sıralaması yapabilecek. Başvurucular, Mahkeme ile yazışmalarını içtüzükte belirlenen bireysel başvuru yapılmasındaki usulü izleyerek yapacak.

Mahkeme, kendisine verilen görevlerin yerine getirilmesi sırasında yasama, yürütme, yargı organları, kamu idareleri, kamu görevlileri, bankalar ile diğer gerçek ve tüzel kişilerle doğrudan yazışır, bilgi ve belge ister, gerekli gördüğü her türlü belge, kayıt ve işlemi inceleyecek, bilgi almak üzere her derece ve sınıftan kamu görevlileri ile ilgilileri çağırabilecek, idare ve diğer tüzel kişilerden temsilci isteyebilecek.

Bu fıkra kapsamında Mahkemeye ulaşan bilgi ve belgeler, 15 günlük süre içinde görüşlerini sunabilmeleri için başvurucuya, Adalet Bakanlığı'na ve varsa diğer ilgililere tebliğ edilecek. Mahkeme, başvurucu ya da kamu otoritesinin, istenen bilgi ya da belgeyi sunmaktan kaçındığı ya da bir delili gizlediği yahut her ne suretle olursa olsun davet edildiği halde yargılamaya etkili bir şekilde katılmadığı kanaatine varırsa, bu durumdan gerekli sonuçları çıkararak kararını verecek.

Adalet Bakanlığına bildirim

Bireysel başvurunun kabul edilebilirliğine karar verilmesi halinde, başvurunun bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığı'na gönderilecek. Adalet Bakanlığı gerekli gördüğü hallerde görüşünü yazılı olarak Mahkemeye bildirecek, başvuruya ilişkin görüşünü de otuz günlük süre içinde verecek.

Talep halinde Mahkemece bu süre otuz gün daha uzatılabilecek. Başvurunun Adalet Bakanlığı'na bildiriminden itibaren belirtilen sürelerde cevap verilmediği takdirde, Mahkeme dosyadaki bilgi ve belgelere göre kararını verecek. Adalet Bakanlığı'nın cevabı başvurucuya tebliğ edilecek. Başvurucunun tebliğ tarihinden itibaren varsa karşı beyanlarını, 15 gün içinde Mahkemeye sunması gerekecek.

 

Bölümlerde oylama

Bölümler kararlarını salt çoğunlukla alacak. Komisyonlarca başvurunun kabul edilebilirliği ya da edilemezliği kararları oybirliği ile alınacak. Oybirliği sağlanamayan durumlarda karar vermek üzere başvuru, bölüme havale edilecek. Komisyonlar, Bölüm Başkanının uygun bulduğu konularda, raportörler tarafından hazırlanan karar taslaklarının toplantı yapmalarına gerek bulunmaksızın kıdemsiz üyeden başlanarak imzalanması suretiyle de karar alabilecek. Komisyon üyelerinden birisinin bu konunun toplantıda görüşülmesini talep etmesi halinde anılan usul uygulanmayacak. Bölüm veya komisyonlarca uygun görülmesi ve işin niteliğinin izin vermesi halinde elektronik oylama yapılabilecek. Açık oylama yapıldığı durumlarda oylamaya kıdemsiz üyeden başlanacak.

 

Tedbir kararı

Başvurucunun yaşamına ya da maddi veya manevi bütünlüğüne yönelik ciddi bir tehlike bulunduğunun anlaşılması üzerine, bölümlerce esas inceleme aşamasında gerekli tedbirlere resen veya başvurucunun talebi üzerine karar verilebilecek. İncelenen başvurulara ilişkin resen ya da başvurucunun talebi üzerine dosyanın esası hakkında karar verilmeden önce, tedbir kararına başvurulmaması halinde başvurucunun yaşamına ya da maddi veya manevi bütünlüğüne yönelik ciddi bir tehlike bulunduğunun anlaşılması üzerine, komisyonlarca başvurunun kabul edilebilirlik incelemesi derhal yapılarak tedbir hususunu da karara bağlamak üzere başvuru, ilgili bölüme gönderilecek.

Bölüm, tedbire karar vermesi halinde gereğinin ifası için bunu ilgili kişi ve kurumlara bildirecek. Tedbir kararı verilen başvurunun esası hakkındaki kararın en geç altı ay içinde verilmesi gerekecek. Tedbirin devamı konusunda yeni bir karar alınmadığında, başvurucunun hakkının ihlal edilmediğine ya da başvurunun düşmesine karar verildiği durumlarda tedbir kararı kendiliğinden kalkacak.

 

İstek halinde duruşma

Bölümler, başvuruları dosya üzerinden inceleyecek. Ancak resen ya da başvurucu veya Adalet Bakanlığı'nın talebi üzerine gerekli görülmesi halinde duruşma yapılmasına karar verilebilecek. Duruşma yapılmasına karar verilmesi halinde, duruşmanın yeri, günü ve saati ilgililere bildirilecek. Duruşma esnasında duruşma tutanağı düzenlenecek. Tutanak örnekleri, talepleri halinde başvurucu ve Adalet Bakanlığı ile varsa diğer ilgililere verilecek.

 

Pilot karar usulü uygulanacak

Bölümler, bir başvurunun yapısal bir sorundan kaynaklandığını ve bu sorunun başka başvurulara da yol açtığını tespit etmeleri ya da bu durumun yeni başvurulara yol açacağını öngörmeleri halinde, pilot karar usulünü uygulayabilecek. Bu usulde, konuya ilişkin bölüm tarafından pilot bir karar verilecek. Benzer nitelikteki başvurular idari mercilerce bu ilkeler çerçevesinde çözümlenecek, çözümlenmediği takdirde Mahkeme tarafından topluca görülerek karara bağlanacak. Bölüm, pilot karar usulünü resen, Adalet Bakanlığı'nın ya da başvurucunun istemi üzerine başlatabilecek. Pilot karar uygulaması için seçilen başvuru, gündemin öncelikli işleri arasında sayılacak. Bölüm pilot kararında, tespit ettiği yapısal sorunu ve bunun çözümü için alınması gereken tedbirleri belirtecek. Bölüm pilot kararla birlikte, bu karara konu yapısal soruna ilişkin benzer başvuruların incelenmesini erteleyebilecek. İlgililer erteleme kararı hakkında bilgilendirilecek. Bölüm, gerekli gördüğü takdirde ertelediği başvuruları gündeme alarak karara bağlayabilecek.
Bireysel başvuru raportörleri ya da raportör yardımcılarınca, komisyonlara ya da bölümlere sunulmak üzere içtüzükte belirtilen yazım usulüne uygun ve raportörün özet görüşünü de içeren karar taslakları hazırlanacak. Bu şekilde hazırlanan karar taslakları ilgili birim başraportörünün imzasıyla ilgili komisyon ya da bölüme sunulacak. Bölüme sunulmak üzere hazırlanan karar taslakları ayrıca Ar-İç'e de gönderilecek.

İhlal kararı

Bölüm, ihlalin bir mahkeme kararından kaynaklandığını tespit ederse, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosyayı ilgili mahkemeye gönderecek. İlgili mahkeme, bölümün ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde yeniden yargılama yapacak ve mümkünse dosya üzerinden ivedilikle karar verecek. Bölümlerce yapılan inceleme sonunda, başvurucunun bir hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi halinde, yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmadığı takdirde başvurucu lehine uygun bir tazminata hükmedilebilecek. Tazminat miktarının tespitinin, daha ayrıntılı bir incelemeyi gerektirmesi halinde, bölüm bu konuyu kendisi karara bağlamaksızın genel mahkemelerde dava açılması yolunu gösterebilecek.

Bölümler ya da komisyonlarca yargılamanın her aşamasında, başvurucunun davadan açıkça feragat etmesi, başvurucunun davasını takipsiz bıraktığının anlaşılması, ihlalin ve sonuçlarının ortadan kalkmış olması, bölümler ya da komisyonlarca saptanan herhangi bir başka gerekçeden ötürü, başvurunun incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir neden görülmemesi hallerinde düşme kararı verilebilecek.

Bölümler ya da komisyonlar; belirtilen nitelikteki bir başvuruyu, Anayasa'nın uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi ya da insan haklarına saygının gerekli kıldığı hallerde incelemeye devam edebilecek. Başvurucunun istismar edici, yanıltıcı ve benzeri nitelikteki davranışlarıyla bireysel başvuru hakkını açıkça kötüye kullandığının tespit edilmesi halinde başvuru reddedilecek ve yargılama giderleri dışında, ilgilinin iki bin liradan fazla olmamak üzere disiplin para cezasıyla cezalandırılmasına karar verilecek.