Sözde soykırım iddiaları konusunda hangi ülke nerede duruyor?

Her yıl 24 Nisan'da, Osmanlı İmparatorluğu'nun 1915 yılında tabiiyetindeki Ermenilere 'soykırım' yaptığı iddiasıyla, imparatorluğun varisi olarak görülen Türkiye Cumhuriyeti'nin yurt dışındaki diplomatik temsilcilikleri protestoların hedefi oluyor.

ABD Başkanı Joe Biden 2021 yılında, 1915 olaylarının yıldönümünde yayınladığı açıklamada 'soykırım' sözcüğünü kullanmıştı. Bu aynı zamanda, yarım milyona yakın Ermeni kökenli Amerikalının yaşadığı ABD'de, Başkan Biden'ın seçim vaatlerinden de biriydi.

Biden açıklamasında, "Her yıl bugün, Osmanlı döneminde yaşanan Ermeni soykırımında ölenleri anıyoruz" dedi. 

SON ÜLKE MEKSİKA

Son olarak Meksika Senatosu, sözde soykırım tanıyan son hükümet organlarından biri oldu. 

Tarihsel olarak sözde soykırım savını Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu'na taşıyan ilk ülke Güney Kıbrıs Rum Kesimi iken Uruguay, 1915 olaylarını 'soykırım' olarak tanıyan ilk ülkedir.

Peki, soykırım iddiaları konusunda hangi ülke nerede duruyor?

TANIYAN ÜLKELER

Sözde soykırım ilk kez 9 Aralık 1948'de BM Genel Kurulu'na getirilmiş olmasına karşın, bugün BM'ye üye olan 193 ülkeden sadece aşağıdaki 33 ülke soykırım iddialarını resmen tanımaktadır. Tanıyan ülkeler şu şekildedir:

ABD, Almanya, Arjantin, Avusturya, Belçika, Bolivya, Brezilya, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Ermenistan, Fransa, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY), Hollanda, İsviçre, İsveç, İtalya, Kanada, Letonya, Litvanya, Lübnan, Lüksemburg, Meksika, Paraguay, Polonya, Portekiz, Rusya, Slovakya, Suriye, Şili, Uruguay, Vatikan, Venezuela, Yunanistan

ÇEŞİTLİ ÜLKELERİN POZİSYONLARI

ÇİN HALK CUMHURİYETİ

Çin, Ermenistan ve Ermeni diasporasının 1915 olaylarına ilişkin iddialarını "soykırım olarak tanımamaktadır."

İSRAİL

İsrail, birkaç gerekçeye bağlı olarak Ermeni iddialarını resmi anlamda tanımıyor, doğrusu İsrailli liderler de bunu inkâr da etmiyor. Bu durum birkaç faktöre dayanıyor, ancak şüphesiz aralarında en önemlileri İsrail'in Türkiye ve Azerbaycan ile ilişkileri.

Öte yandan, eski İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres, Dışişleri Bakanı olduğu dönemde, "Holokost (Yahudi Soykırımı) ile Ermeni iddiaları arasında benzerlik yaratma girişimlerini reddediyoruz. Holokost benzeri bir şey olmadı. Ermenilerin yaşadıkları bir trajedi, soykırım değil" ifadelerini kullanmıştı.

Buna karşın İsrail Parlamentosu Eğitim, Kültür ve Spor Komitesi, 1 Ağustos 2016'da sözde soykırımı tanıdığını duyurdu ve İsrail hükümetini de tanımaya davet etti.

Hayfa Belediyesi, 4 Nisan'da sözde soykırımı tanıyan ilk İsrail kenti oldu. Türkiye'nin İsrail Büyükelçisi Şakir Özkan Torunlar, söz konusu kararı protesto etti.

İRAN

Ermenistan'ın başlıca ticaret ortağı olan İran, Türkiye ile ilişkileri koruma ihtiyacı nedeniyle Ermeni Soykırımını resmen kabul etmemiş, ancak Dağlık Karabağ gibi birçok bölgesel konuda Ermenistan'ın yanında yer almıştır. Tahran yerel idaresi sözde soykırımı tanımaktadır. 

İran eski Devlet Başkanı Muhammed Hatemi gibi çok sayıda İranlı lider, Erivan'daki sözde soykırım anıtını ziyaret etmiştir. 2010 yılında ise İran Cumhurbaşkanı Yardımcısı Hamid Baghaei, Türkiye'yi soykırım iddiaları nedeniyle kınamış, bu durum iki ülke arasında krize neden olmuştur.

SUUDİ ARABİSTAN

Suudi Arabistan-Türkiye ilişkilerinde son dönemde yaşanan kırılmalar, ülke içinde sözde soykırımın tanınması yönündeki çağrıların artmasına neden oldu. Bu süreçte Suudi Arabistan'ın Lübnan'daki büyükelçisi, ülkedeki sözde ‘Ermeni Soykırımı’ anıtını ziyaret etti.

Suudi Arabistan, tarihsel olarak, soykırım iddiaları konusunda Türk tezlerini desteklemiş ve dünyada Ermenistan'ın bağımsızlığını tanımayan birkaç ülkeden biriydi, ancak Türkiye ile arasındaki artan gerilim bu konuda da farklı bir yönelime girmesine sebep oldu. Buna rağmen Suudi Arabistan, soykırımı resmen tanımayan ülkelerden biri.

MISIR

Mısır Cumhurbaşkanı Abdül Fettah el-Sisi, Şubat 2019'daki Münih Güvenlik Konferansı sırasında sözde soykırımı tanıdığını açıkladı ve Mısır tarafından resmen tanınacağını duyurdu. Fakat o tarihten bu güne Kahire yönetimi, sözde soykırımı resmen tanınmadı.

BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ

Abu Dabi Emirliği, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) içinde sözde soykırımı açıkça kabul eden ilk emirlik oldu.

SÖZDE SOYKIRIMIN İNKARINI CEZALANDIRAN ÜLKELER

FRANSA

Fransız Ulusal Meclisi sözde soykırımın inkârı için bir yıl hapis veya 45 bin avro para cezası öngörüyor.

YUNANİSTAN

Sözde soykırımın reddi Yunanistan'da suç sayılıyor. Reddedenler 3 yıla kadar hapis ve 30 bin avroyu geçmemek üzere para cezasına çarptırılıyor.

GÜNEY KIBRIS RUM YÖNETİMİ

Güney Kıbrıs Rum Yönetimi'nde sözde soykırımın reddi suç sayılıyor

İTALYA

İtalya'da sözde soykırımın reddi suç sayılıyor. Reddedenler 3 yıla kadar hapis ve para cezasına çarptırılıyor.

SLOVAKYA

Slovakya'da soykırımın reddi suç sayılıyor, reddedenler 5 yıla kadar hapis cezasına çarptırılabiliyor.

TANIYAN BAZI ULUSLARARASI KURULUŞLAR

- Katolik Kilisesi

- Avrupa Parlamentosu

- Avrupa Konseyi

- Amerikan Yahudi Komitesi