Rusya, Ukrayna'dan çaldığı buğdayı nereye götürüyor?

Rus birlikleri, işgal ettikleri bölgelerde Ukraynalı çiftçilerin tahıllarına, ayçiçeği çekirdeklerine, gübrelerine ve tarım araçlarına el koymakla suçlanıyor. BBC bölgedeki çiftçilerle konuştu ve çalınan tahılların nereye götürülmüş olabileceğini uydu görüntülerinden inceledi.

---

Cephenin birkaç kilometre ilerisinde, Ukraynalı çiftçi Dmytro 25 yıllık işinin dört aydır süren işgalde nasıl yok edildiğini anlatıyor.

BBC, Rusya'nın işgali altındaki Ukrayna topraklarında bulunan 200'den fazla çiftçi ile iletişime geçmeye çalıştı.

Dmytro (gerçek adı değil) bizimle konuşmayı kabul eden çiftçilerden biriydi.

"Tahılımızı çaldılar, tarlamıza zarar verdiler, tarım araçlarımızı yok ettiler" diyor.

On binlerce hektarlık tarlasının yüzde 80'inin Rus askerlerinin işgali altında bulunduğunu ve tahıl hırsızlığının endüstriyel boyutlarda olduğunu söylüyor.

Şirketinin güvenlik kameraları, Rus askerlerinin giriş yaptığı anı kaydetmiş. Çiftçilerin kimliğini gizli tutmak için görüntüdeki bazı ayrıntıları bulanıklaştırdık.

Videonun devamında bir asker, fark ettiği kameraya ateş açıyor fakat ıskalıyor.

Çiftlikten çalınanlar arasında tahıl kamyonları da vardı.

Dmytro bu kamyonları GPS sinyalleriyle takip ettiklerini, Rusya'nın 2014'te ilhak ettiği Kırım üzerinden Rusya'ya götürüldüklerini söylüyor.

GPS verileri çalınan iki kamyonun Kırım'daki Oktyabrske kenti yakınlarında bir tahıl ambarında durduğunu gösteriyor.

14 Haziran'da çekilen bir uydu görüntüsünde ise ambarın etrafında çok sayıda kamyonun sıraya girdiği görülüyor.

Bu ambar bir demiryolunun yanında bulunuyor. Bu demiryolu ile tahılların Rusya'ya veya Kırım'daki limanlara taşınması mümkün.

Tahıl ambarının çatısında ise Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin simgesine dönüşen Z harfi yer alıyor.

SINIRDAKİ KUYRUKLAR

Her çalıntı tahılı takip etmek çok zor fakat bunların büyük bir kısmının önce Kırım'a gönderildiğine dair epeyce kanıt var.

İki önemli giriş noktası olan Çonhar ve Armiansk'tan uydu görüntülerinde, kuyrukta bekleyen kamyonlar yer alıyor. Bunlar tahıl dışında başka şeyler taşıyor da olabilir.

Çonhar kontrol noktasında 17 Haziran'da çekilen bir uydu görüntüsünde kamyon kuyruğunun 5 kilometreyi aştığı görülüyor.

Kırım'a girişte bu kadar trafik oluşması sıra dışı. Zira Rusya 2014'te Kırım'ı ilhak ettiğinden beri Ukrayna'nın bölgeyle pek bir ilişkisi kalmamıştı. Ukrayna o tarihten sonra ihracatını başka limanlara yönlendirmişti.

Sınırdaki kamyonların bir kısmının Ukrayna'daki Rus askerlerine mühimmat götürdükten sonra boş bir şekilde geri dönen kamyonlar olması da mümkün.

Fakat pek çoğunun da Ukraynalı çiftçilerden çalınan tahılları taşıdığını düşünmek akla ilk gelen yorum.

Kırım'daki Canköy kentinde çekilen bir uydu görüntüsü, tahıl ambarı ve tren istasyonu yakınlarında bekleyen çok sayıda kamyonu gösteriyor.

Bu kentten geçen tren hatları Sivastopol ve Kerç kentlerindeki limanlara ulaşıyor. Tahılları bu limanlardan Rusya'nın geri kalanına veya diğer ülkelere göndermek mümkün.

TAHILLAR KIRIM'DAN SONRA NEREYE GÖTÜRÜLÜYOR?

Kiev'deki Karadeniz Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Uzmanı Andrii Klymenko, "Tahılları önce Kırım'daki Kerç veya Sivastopol limanlarına götürüp ardından Rus gemilerine yüklüyorlar" diyor.

Kırım civarındaki gemilerin hareketlerini düzenli olarak gözlemleyen Klymenko "Kerç Boğazı'nda tahılları daha büyük gemilere aktararak Rus tahıllarıyla karıştırıyorlar. Hatta bazen sadece Rus tahılı aldıkları izlenimi yaratmak için bu bölgeye gidiyorlar" diye anlatıyor.

Tahılların bu noktadan sonra Rus sertifikalarıyla, sanki Rusya'da üretilen tahıllarmışçasına ihraç edildiğini de ekliyor.

Gemiler oradan sonra genellikle Türkiye veya Suriye'ye götürülüyor.

Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ise Ukrayna'nın dile getirdiği "Çalınan tahıllar Türkiye'ye götürülüyor" iddiasını incelediklerini fakat buna dair herhangi bir kanıt bulamadıklarını söylüyor.

Klymenko ise bu tahılların kayıtlara Rus tahılı olarak geçirildiğini hatırlatıyor.

SİVASTOPOL'DA SIRA DIŞI YOĞUNLUK

Avlitla tahıl ambarına ait uydu görüntüleri, Kırım'ın batısındaki tahıl ambarında Haziran boyunca yoğunluk yaşandığını, gemilere tahıl ambarından, rengi tahıla benzeyen maddeler yüklendiğini gösteriyor.

İncelediğimiz uydu görüntülerindeki yoğunluk, önceki yıllardaki Haziran aylarından çok daha fazlaydı.

Konuştuğumuz uzmanlar bunun tek açıklamasının Ukrayna anakarasından getirilen tahıllar olabileceğini anlatıyor.

Kiev Ekonomi Okulu'ndan tarım politikaları uzmanı Mariia Bogonos, "Kırım'da ihracat amaçlı tahıl üretilmiyor" diyor ve Rusya'da üretilen tahılların da Sivastopol üzerinden ihraç edilmesinin coğrafi açıdan mantıklı olmayacağına dikkat çekiyor.

Geçmişte hem Rusya'da hem Ukrayna'da çalışmış Green Square Agro adlı danışmanlık şirketinden tarım uzmanı Mike Lee ise Kırım'dan çıkan tahılların bir kısmının geçen yılki hasattan kalanlar olabileceğini belirtiyor, "Kırım Rusya kontrolünde olsa da tedarik zinciri sorunları orayı da etkiliyor" diyor.

TAKİP CİHAZLARINI KAPATAN GEMİLER

ABD ve Ukraynalı yetkililer ile bu iki ülkenin medyası, Ukrayna tahıllarını Kırım'dan diğer ülkelere götürdüğü düşünülen dokuz geminin adını paylaştı.

BBC, gemicilik veri analiz şirketi Lloyd's List Intelligence'ın verilerini kullanarak bu gemilerin Nisan ayından bu yana Kırım'dan Türkiye ve Suriye'ye gittiği rotaları çıkardı.

LLI bu gemilerin, denizcilik uzmanlarının deyişiyle "yanıltıcı" eylemlerde bulunduğunu, Karadeniz'e girip çıkarken veya Kırım yakınlarındaki Kerç Boğazı'nda takip cihazlarını kapattığını belirtiyor.

Takip cihazları tekrar açıldığında ise gemiler güney yönünde ilerlemiş ve gövdeleri suya daha fazla gömülmüş oluyordu. Bu, takip cihazı kapalıyken gemiye bir şeyler yüklendiği anlamına geliyor.

BBC bu gemilerden üçünün; Rus şirketlerine ait Matros Pozyniç ve Somrmovskiy 48 ile Suriye devletine ait Finikia'nın rotalarını inceledi.

Gemilerin sahibi olan Rus şirketlere ve Suriye devletine sorular yönelttik fakat bir yanıt alamadık.

Maxar verileri Matros Pzyniç'in Kırım'daki Sivastopol'a Mayıs ortasında vardığını gösteriyor.

Bu yolculukta Kerç Boğazı'nda geçirdiği beş gün boyunca vericilerini kapattı. Daha sonra yüzlerce kilometre uzakta, Karadeniz'de ortaya çıktı.

Sonrasında ise Suriye'deki Lazkiye Limanı'nda bir fotoğrafı çekildi. Bu sırada takip vericileri yine kapalıydı.

Birleşmiş Milletler kurallarına göre gemilerin takip vericilerinin sürekli açık olması gerekiyor. Bunun tek istisnası, korsanlık gibi geminin güvenliğine tehdit oluşturan faaliyetlere karşı kendini gizleme ihtiyacının duyulduğu koşullar.

Lloyd's'un piyasa editörlerinden Michelle Wiese Bockmann, Kırım veya Suriye yakınlarında vericileri kapamanın meşru bir nedeni olamayacağını belirtiyor:

"Bunun korsanlığa karşı savunmayla hiçbir alakası yok.

"Bölgedeki diğer gemilerin vericileri açıktı. Neden sadece bu gemiler kapama ihtiyacı hissetti?"

RUS TAKTİKLERİNDE DEĞİŞİM

BBC, Rus işgal yetkilileri tarafından hazırlanmış ve tahılların transfer edileceği çiftlikleri gösteren listelere de ulaştı.

BBC Rusça ve Ukraynaca Servislerinin yaptığı ayrı bir araştırma ise Rusların, Ukraynalı çiftçileri piyasadan çok daha düşük fiyatlara tahıl satmaya zorladığını ortaya koydu.

Çiftçileri bazı belgeler imzalamaya zorlayan Rusya, böylece tahıla el koymalarına yasal bir kılıf da oluşturmayı hedefliyor.

Bölgeden gelen ilk haberlerde Rus işgalcilerin doğrudan tahıllara el koyduğu anlaşılıyordu. Fakat Rusların ilerleyen süreçte hiç ödeme yapmazlarsa Ukraynalıların sonraki hasatları sabote edebileceğini fark etmeleriyle birlikte bir miktar ödeme yapmaya başlayarak taktik değiştirdiği görülüyor.

Çiftçiler ise bir alternatifleri olmadığı, petrol almak ve işçilerine maaş ödemek zorunda oldukları için bu düşük fiyatları kabul etmek zorunda kaldıklarını anlatıyor.

BBC'ye konuşan uluslararası hukuk uzmanı Emilie Pottle, bu eylemlerin Cenevre Konvansiyonu ve Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin kurallarını ihlal anlamına gelebileceğini belirtiyor.

Rus yetkililere de bu iddiaları sorduk fakat haber yayına hazırlanana kadar bir yanıt alamadık.

Fakat Rusya'nın işgal altındaki Ukrayna topraklarına atadığı bazı yetkililer, Ukrayna'dan Rusya'ya tahıl gönderildiğini açıklamıştı.