Kiev’in ‘Montrö Sözleşmesi’ çıkışını uzmanlar değerlendirdi

Rusya’nın önceki sabah Ukrayna’ya başlattığı askeri operasyon sonrası Ukrayna’nın Ankara Büyükelçisi Vasıl Bodnar, Dışişleri Bakan Yardımcısı Sedat Önal’la görüşmesinde boğazların Rus gemilerine kapatılması talebini iletti. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ise Ukrayna’nın istemine ilişkin “Uzmanlarımız savaş hali var mı onu çalışıyor. Hukuken kabul edersek gelişmelere göre savaş gemilerinin geçişini sınırlandırabiliriz” ifadelerini kullandı. Çavuşoğlu, madde uygulansa da savaşın tarafı olan ülke gemilerinin boğazları kullanarak kendi üslerine dönebildiğini belirtti.

‘ZAMANA İHTİYAÇ VAR’

Konuyla ilgili Cumhuriyet’e değerlendirmelerde bulunan emekli büyükelçi ve uluslararası hukuk uzmanı Prof. Dr. Hüseyin Pazarcı, “Uluslararası hukukta savaş halinin doğabilmesinin ilk yolu savaş ilanıdır. Devletlerden biri savaş ilan ettiğinde, savaş hali uygulamasına girilir. Mevcut durumda Rusya’nın ilanı yok. Rusya bu askeri operasyonun işgal olmadığını da söylüyor; taraflardan en azından biri ‘savaş açmadık’ dediği zaman ‘savaş hali vardır’ demek o kadar kolay değil” dedi. 

Montrö Sözleşmesi’nin 19. maddesinin uygulanması için belirli bir zamana ihtiyaç olduğunu vurgulayan Pazarcı, “Türkiye’nin hemen ‘savaş hali doğmuştur’ demesi ve boğazları kapatması, Türkiye’nin Montrö’yü doğru uygulamadığı eleştirilerine yol açar. Türkiye’nin hemen ‘geçişleri yasaklaması’ aceleye gelmiş bir uygulama olur. Montrö, Türkiye’ye bu izni veriyor ama bunu savaş halinin yerleşmesi çerçevesinde değerlendirmesi, Türkiye’nin ulusal çıkarları bakımından daha uygun olacaktır” ifadelerini kullandı.

‘TARAFSIZLIK ÖNEMLİ’

Pazarcı, bu hükmün uygulanarak boğazların savaşan taraflara kapatılması durumunda dahi Rusya’nın Karadeniz limanlarına bağlı savaş gemilerini geçirebileceğine dikkat çekerek “Mevcut durumda Rusya’nın Karadeniz donanmasının büyük ölçüde zaten bölgede olduğu biliniyor, dolayısıyla böyle bir adımın pratikte bir karşılığı yok. Fakat Ukrayna, Türkiye’nin bu hükmü uygulayarak Ukrayna’yı desteklediği izlenimini verdirtmeye çalışıyor olabilir. Türkiye’nin Montrö’yü uygulama bakımından taraf tutmadığı izlenimini koruması önemlidir” diye konuştu.

‘ÖNEMLİ SINAMA’

Emekli Büyükelçi Mithat Rende de “Rusya savaş açmadıklarını söylüyor. Savaş hükümlerinin nasıl uygulanacağına ilişkin sözleşmede bir düzenleme yok. Bu durumda savaş hali olup olmadığına kim karar verecek? Türkiye savaş hali gerekçesiyle Rus gemilerine boğazları kapatırsa, Rusya Montrö’yü ağır bir şekilde ihlal ettiniz gerekçesiyle BM’ye başvuruda bulunur mu soruları gündeme geliyor” dedi.