İran’da seçimler başladı: Cumhurbaşkanlığı için yarışan dört aday kimdir?

İran’da tüm devlet meselelerinde son sözü söyleyen Ruhani Lider Ayetullah Ali Hamaney tarafından denetlenen ve din adamları ile hukukçulardan oluşan Anayasa Koruma Konseyi elemesinden 80'den fazla adaydan sadece altısı geçebildi. İki aday ise seçim öncesinde yarıştan çekildi.

MUHAMMED BAKIR GALİBAF

Eski Tahran Büyükşehir Belediye Başkanı, Eski İran Polis Teşkilatı Başkanı, Eski İran Devrim Muhafızları Hava Kuvvetleri Komutanı ve Hamaney'in müttefiki olan Galibaf, mevcut parlamento başkanı olarak seçimlerde öne çıkıyor.

Kürt kökenli bir baba ve Fars kökenli bir annenin çocuğu olan Galibaf, daha önce iki kez cumhurbaşkanlığına adaylığını koymuştu ve 2017’deki seçimlerde oyların bölünmesini önlemek için adaylıktan çekilmişti.

Galibaf, 2005 yılında cumhurbaşkanlığına aday olmak için ordudaki görevinden istifa etti. Başarısızlıkla sonuçlanan kampanyasının ardından Dini Lider'in onayıyla Tahran Belediye Başkanlığı görevini üstlendi ve bu görevi 12 yıl boyunca sürdürdü.

Sivil haklar aktivistleri tarafından, 1999'da ulusal polis şefi olarak protestoları bastıran, göstericileri bizzat döven ve 2003 ve 2009'daki huzursuzlukların bastırılmasında aktif rol oynayan biri olarak biliniyor.

SAİD CELİLİ

Celili, 1980'lerde İran-Irak savaşında Muhafızlar için savaşırken sağ bacağını kaybetmiş bir diplomat. Siyaset bilimi alanında doktora sahibi olan Celili, Ruhani lider Hamaney'in konumunun temelini oluşturan İslami yönetim sistemi olan İran'ın "velayet-i fakih" ya da yüksek içtihatla yönetilmesi ilkesine inanan bir dindar olduğunu beyan ediyor.

Hamaney tarafından atanan Celili, 2007'den itibaren altı yıl boyunca Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Başkanı olarak görev yaptı ve bu görev onu otomatik olarak nükleer baş müzakereci konumuna getirdi. 

Celili ayrıca dört yıl boyunca Hamaney'in ofisinde görev yaptı ve 2013 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde yarıştı ancak kaybetti.

Eski bir dışişleri bakan yardımcısı olan Celili, 2013 yılında Hamaney tarafından parlamento ile Anayasa Koruma Konseyi arasındaki anlaşmazlıklarda arabuluculuk yapan bir organ olan Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi’nin bir üyesi olarak atandı.

MESUT PEZEŞKİYAN

Azeri kökenli İranlı bir milletvekili olan Pezeşkiyan, Anayasa Koruma Konseyi tarafından onaylanan ve parlamentodaki reform yanlısı grup tarafından desteklenen tek aday olarka öne çıkıyor.

Asıl mesleği doktorluk olan Pezeşkiyan, 2001-2005 yılları arasında reformcu Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi döneminde sağlık bakanı olarak görev yaptı ve 2008'den bu yana parlamentoda yer alıyor.

Pezeşkiyan, 2022 yılında Mahsa Amini'nin gözaltında ölümünün ardından patlak veren protestolar esnasında şeffaflık eksikliği nedeniyle hükümeti eleştirmişti.

Pezeşkiyan, 2021 cumhurbaşkanlığı seçimlerinden men edilmişti.

MUSTAFA POURMUHAMMEDİ

İran seçim yarışındaki tek din adamı olan Pourmuhammedi, eski cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ın ilk döneminde 2005'ten 2008'e kadar içişleri bakanı olarak görev yaptı.

Pourmuhammedi 1990-1999 yılları arasında istihbarat bakan yardımcısıydı ve insan hakları grupları, 1998 yılında İran'da önde gelen muhalif aydınlarına yönelik suikastlarda rolü olduğunu iddia etti.

Kendisi iddialar hakkında yorum yapmadı ancak 1998 yılında İstihbarat Bakanlığı tarafından yapılan bir açıklamada şu ifadeler kullanılmıştı: "Büyük olasılıkla başkalarının kuklası olan az sayıda sorumsuz, sapkın ve haydut bakanlık ajanı, yabancıların çıkarına olan bu suikastları gerçekleştirmiştir."

İnsan Hakları İzleme Örgütü tarafından 2005 yılında yayınlanan bir raporda Pourmuhammedi’nin 1988 yılında Tahran’da yüzlerce siyasi mahkumun idamında rol oynadığı belgelenmişti.

Pourmuhammedi, 1988 yılında idamları denetleyen dini hakimler, savcılar ve istihbarat bakanlığı yetkililerinden oluşan sözde ölüm komitesindeki rolüne ilişkin iddiaları hiçbir zaman kamuoyu önünde dile getirmedi.

SONUÇLAR NE ZAMAN AÇIKLANACAK?

Ülkede bugün başlayan oy verme işlemi 18.00’de sona erecek ve seçim sonuçları cumartesi günü açıklanacak. İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin 19 Mayıs’ta helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin ardından gerçekleştirilen Anayasayı Koruyucular Konseyi toplantısında 14’üncü dönem cumhurbaşkanlığı seçimlerinin 28 Haziran’da yapılması kararlaştırılmıştı.