Deniz Berktay, Kiev'den bildiriyor: Kuzeyden notlar, Kaldırılması istenen heykel

Hem 2014 hem de bu yıl, Rus-Ukrayna ilişkilerinde çok önemli iki kırılma noktası oldu. Geçen iki hafta boyunca bu köşede değindiğimiz üzere, Ukrayna milleti, gerçek anlamda bu dönemde doğdu. Bu Ukrayna kimliği, Rus karşıtlığı üzerine inşa ediliyor.

2014’ten itibaren, Ukrayna’da heykel devrilme “komünizmden arınma” süreci başladı. Sovyet Devrimi’nin lideri Lenin’in ve diğer pek çok Sovyet devlet adamının heykelleri kaldırılırken yer isimleri de değiştirildi (aslında, bugünkü Rusya’yla mücadele etmenin Lenin’i yıkmakla doğrudan bağlantısı yok; çünkü bugünkü Rusya yönetimi, Lenin’i “bozguncu” olarak görüyor). Ancak o dönemde, II. Dünya Savaşı konusu kapsam dışında tutulmuş, Nazilere karşı savaşan Sovyet komutanlarınına dokunulmamıştı.

Bu savaştaysa bu istisna da kaldırıldı.

2014 sonrasında, “komünizmden arınma” gündemdeydi, şimdiyse “Rusluk’tan arınma” uygulamaları başladı. Çarlık Rusyası dönemiyle alakalı isimler de değişmeye, modern Rus edebiyatının kurucusu Aleksandr Puşkin’in heykelleri kaldırılmaya başlandı. Rus karşıtlığının eskiden de çok güçlü olduğu Batı Ukrayna’da her nasılsa bu zamana kadar kalmış bazı Puşkin heykelleri, savaşın ilk birkaç ayında devrildi. Rus kültürünün çok daha güçlü olduğu ve Puşkin’in üç yıl kaldığı Odesa’daysa, kent merkezinde bulunan Puşkin heykelini kaldırma konusunda gelen bazı taleplere rağmen belediye, şehirle özdeşleşmiş şairin heykelini kaldırmayı kesinlikle reddetti. Konu, gündemden düştü.  

Ancak bir heykel var ki onunla ilgili tartışmalar Odesa’yı ikiye böldü. Odesa’nın kurucusu (ve buraları Osmanlı’dan alan) Çariçe II. Katerina heykeli. Kimileri, Rus yayılmacılığının simgesi olarak gördükleri bu kişinin heykelinin kaldırılmasını istiyor, kimileriyse, onun Odesa’nın kurucusu olduğunu söyleyerek kalmasını. Heykelin bizi ilgilendiren tarafıysa, ayağının altında Osmanlı bayrağını temsil eden bir bayrak direğinin olması. Şimdiki heykel, yeni. Çarlık Rusyası zamanında yapılan heykel, 1917 Devrimi’yle yıkılmış. 2007’deyse, o zaman çok güçlü olan Rus yanlısı grupların girişimiyle, yeniden yapılmış. Orijinal heykelde, ayağın altındaki direkte hilal varken, 2007 yılında, tepki çekmemek için, bayrak direğine hilal koymamışlar. Fakat herkes,  o çubuğun ne olduğunu biliyor. Madem heykel yapılıyor, çarlığın hatasını tekrar etmeyebilirler, o ayrıntıyı hiç koymayabilirlerdi. En çok bu heykelin akıbetini merak ediyorum.

denizberktay@yahoo.com