Deniz Berktay ile Kuzeyden notlar: Galiçya’dan birkaç satır
Bugünlerde Ukrayna’nın en batısındaki Galiçya bölgesinin Ternopol şehrindeyim. İlkokul beşinci sınıftan itibaren bize öğretilen bir konu vardır: Osmanlı’nın 1. Dünya Savaşı’nda çarpıştığı ana cepheler ve tali (yan) cepheler. Yan cepheler arasında Galiçya cephesi sayılır fakat bu Galiçya’nın nerede olduğunu, hemen hiç kimse bilmezdi.
Deniz Berktayİşte Galiçya, bugünkü Ukrayna’nın en batısı: Bugünkü Lvov (Lviv), İvano-Frankovsk ve Ternopol illerini kapsıyor. Burası Ukrayna’nın diğer bölgelerinden çok farklı. Ukrayna’nın diğer bölgelerinin neredeyse tamamının Çarlık Rusyası egemenliğini görmesine karşılık Galiçya bölgesi, önce Polonya’nın, 1700’lerin sonundan itibarense Avusturya’nın egemenliğine girmiş ve o tarihten 1. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar Avusturya’nın, Rusya’nın yanı başındaki sınır bölgesini oluşturmuş. O nedenle buraya vardığınızda, Rus kültürü alanından çıkarak Avusturya’nın kırsal bölgelerine geldiğiniz hissine kapılıyorsunuz. Ukrayna’nın diğer bölgelerinde Rusya’daki gibi Ortodoks mezhebi egemen iken burada Katolik mezhebi egemen durumda. Burası eskiden beri, Rus karşıtlığının en güçlü olduğu bölge. Genel olarak “Rusların düşmanı, bizim dostumuzdur” anlayışı güçlü. Ülke için ölen kahramanlar arasında 1. Dünya Savaşı’nda Avusturya ordusunda Ruslara karşı çarpışmış kişiler sayılıyor (Avusturya ordusunda neden çarpıştıkları sorulmadan). 1. Dünya Savaşı’nda 3.5 milyon Ukraynalı Rus ordusunda savaşırken büyük kısmı Galiçyalı olan 250 bin Ukraynalı da AvusturyaMacaristan ordusunda savaşmış. 2. Dünya Savaşı’nda da Ukraynalıların büyük kısmı Sovyet ordusuna destek verirken burası, çeşitli nedenlerle genellikle, Almanlara destek vermiş.
İHTİLALLERİN ANA ÜSSÜ
Galiçya, Ukrayna’nın 32 yıllık bağımsızlık tarihindeki iki tane Batı yanlısı ihtilal olan 2004 ve 2014 ihtilallerinin de ana üssüydü. Ukrayna’nın orta-batı bölgelerinde Rus kültürünü tamamen reddetmeyen Batı yanlılığı egemen iken Galiçya, Rus kültürüne tepkiliydi. Ancak Rusya’nın 2014’te Kırım’ı ele geçirmesi, fakat özellikle geçen yıl Ukrayna’ya doğrudan saldırmasıyla birlikte, Galiçya’nın milliyetçilik anlayışının hemen her yönüyle Ukrayna’ya hâkim olmaya başladığını Doğu’yla Batı arasındaki fay hattının Ukrayna ile Rusya arasından geçmeye başladığını görüyoruz.
Bu konuları, Ukrayna hakkında Türkçe en kapsamlı bir eser olan ve önsözünü hocam İlber Ortaylı’nın yazdığı “Ukrayna-Dünyanın Siyasi Fay Hattı: Ukrayna’nın Dünü ve Bugünü” adlı kitabımda ayrıntısıyla yazıyorum. Cumhuriyet Kitapları’ndan çıkan bu kitabımı, savaşın geçmişini ve bölgeyi anlamak isteyenlere naçizane tavsiye ederim.
denizberktay@yahoo.com