Deniz Berktay ile Kuzeyden notlar: Bir ülke erirken

Geçenlerde bir grup ahbabımla sohbet ediyordum. Gruptakilerden bir kadın, savaşla birlikte genç yaştaki kızını alıp İsveç’e gitmiş. Kızı orada bir Özbek’le evlenmiş. Kadınsa bir süre sonra oradan bıkıp Kiev’e dönmüş. Bunu anlatırken o ana kadar Rusya’ya söven bir kadın ona döndü ve “Kabul et” dedi, “Bizim nesil, ülkesine düşkün. Bunu bize, Sovyet döneminde aldığımız eğitim verdi. Şimdiki nesil, yurtdışına gitme derdinde”. Diğer kadın bunu pek kabul etmek istemedi. Sovyet döneminin Ukrayna’ya neler getirip neler götürdüğü, ayrı bir konu. Fakat bugünkü Rusya’ya sövenlerin olduğu bir ortamda içlerinden birinini çıkıp Sovyet geçmişini şükranla anması dikkatimi çekti.

Giderek azalan nüfus

Ukrayna, 603 bin kilometrekarelik yüzölçümüyle Türkiye’ye yakın büyüklükte ve Rusya ve Türkiye’nin ardından Avrupa’nın üçüncü büyük ülkesi. Fakat nüfusu, sürekli azalıyor. 1980’li yıllarda, Türkiye’nin nüfusu 50 milyon civarındayken Ukrayna’nın (daha doğrusu, o zamanki Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin) nüfusu, 55 milyon imiş. Fakat Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra bir taraftan ekonomik çalkantılarla da bağlantılı olarak aile kurumunun dağılması, diğer taraftansa milyonlarca kişinin yurtdışına gitmesi sonucunda Ukrayna’nın nüfusu, 20 yıl içinde, 55 milyondan 45 milyona gerilemiş. 2014’te Rusya’nın Kırım’ı ele geçirmesi ve Donetsk ve Lugansk il merkezlerinin ayrılıkçıların eline geçmesinden sonra doğrudan Ukrayna yönetiminde yaşayanların sayısı, 40 milyona düşmüştü.

Savaştan önce de uzmanlar, “Böyle giderse, yakında Ukrayna, emekliler ülkesine dönecek” diyordu. Savaşla birlikte bu eğilim, daha da arttı.

En fazla göç edilen yerlerden biri Polonya. 15 yıl kadar önce Polonya hükümeti, Polonyalı kartı uygulaması başlatmıştı. Buna göre atalarının en azından bir bölümünün Polonyalı olduğunu ispat edenler, Polonya’da daha kolay oturma ve çalışma izni alıyordu. O nedenle Polonyalılardan hazzetmeyen Batı,Ukraynalıların bile bir bölümü, köklerinde Polonyalı bulma çabasına girmişti. Polonya’nın genç nüfusunu Almanya kaparken Polonya da ortaya çıkan açığı Ukraynalı göçmenlerle telafi ediyordu.

Beyin göçünün ikamesi belirsiz

Şubat 2022’de savaşın başlamasının ardından 18-60 yaş arası erkek nüfusun yurtdışına çıkması yasaklanırken milyonlarca kadın ve çocuk, Avrupa’nın yolunu tuttu. BM Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin verilerine göre savaşla birlikte 18 milyon kişi ülkeyi terk etti. Bir yıl içinde bunların yaklaşık 10 milyonu döndü. Dolayısıyla 8 milyon Ukraynalı, yani ülke nüfusunun beşte biri, şu anda yurtdışında. Kimi kadınlar, savaşın ardından, kocalarını da yurtdışına almayı planlıyor. Kimileri, savaş bitince dönme düşüncesinde. Kimileriyse, Ukrayna’da kalan kocalarından ayrılıvermiş.

Savaşta yıkılan binaların, tesislerin yenisinin yapılması, büyük bir sorun değil. Fakat insani kayıplarını beyin göçünün yarattığı boşluk nasıl doldurulacak, bu belli değil.

denizberktay@yahoo.com