Akıncı İHA, İran Cumhurbaşkanı'nın öldüğü enkazın bulunmasında nasıl 'kilit' rol oynadı?
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Amir Abdullahiyan'ın da içinde bulunduğu helikopterin Pazar günü düşmesinin ardından enkazın bulunmasında Akıncı Taarruzi İnsansız Hava Aracı'nın (TİHA) 'kilit bir rol oynadığı' belirtiliyor.
BBC TürkçeHelikopterin düşmesinin nedeni hâlâ belirsizliğini koruyor. Tahran'ın yakın müttefiki Rusya, yapılacak soruşturma için İran yönetimine yardım teklif etti.
İran medyasındaki haberlerde, Reisi'yi taşıyan helikoptere 12 saatten uzun süre ulaşılamadığı aktarılmıştı.
Azerbaycan, Irak, Rusya ve Türkiye helikopterin bulunması için yürütülen arama kurtarma çalışmalarına destek önerisi yapmıştı.
Arama kurtarma ekipleri, sisli ve dağlık bölgedeki olumsuz hava şartları nedeniyle çalışmaların güçlükle sürdüğünü bildirmişti.
Anadolu Ajansına göre Dışişleri Bakanlığı tarafından 19 Mayıs'ta saat 20:00’de İran’ın gece görüşlü arama-kurtarma helikopter yardım talebi Milli Savunma Bakanlığı'na bildirildi.
Bunun üzerine bir adet Coguar tipi helikopter Diyarbakır’dan Van’a hareket etti.
Kötü hava şartları nedeniyle helikopterin uçuş gerçekleştirememe ihtimali nedeniyle Akıncı İHA ile arama ve tespit yapılabileceği Dışişleri Bakanlığı üzerinden İran tarafına iletildi.
İran'ın teklifi kabul etmesi üzerine TSİ 23.30 sularında Batman'daki 14'üncü İnsansız Uçak Sistemleri Üssünden kalkan bir adet mühimmatsız Akıncı İHA yaklaşık bir saat sonra kaza bölgesine ulaştı ve çalışmalara başladı.
Helikopter enkazı ile görsel temas gece 02.30 sularında sağlandı ve enkazın koordinatları İran ile paylaşıldı.
7 saatten uzun süren bir uçuş gerçekleştiren Akıncı İHA Pazartesi sabahı 06.45’te Türkiye hava sahasına geri döndü.
Akıncı İHA’nın tespitlerinin ardından, İran Kızılayı, Cumhurbaşkanı Reisi'ye ait helikopter enkazının yerini bulduklarını duyurdu.
İran devlet televizyonu, helikopterin enkaz noktasında yaşam belirtisi olmadığını bildirdi.
Daha sonra Reisi dahil helikopterdeki dokuz kişinin hayatını kaybettiği açıklandı.
BBC Farsça servisine göre, Akıncı İHA'nın enkazın bulunmasında "kilit rol oynadığı" konusunda İran'da da fikir birliği var.
Peki bu hava araçları hakkında neler biliniyor? Akıncı İHA enkazın bulunmasında nasıl bir rol oynadı?
'Sahada da kendini kanıtlama şansı oldu'
Akıncı İHA'nın geliştiricisi ve üreticisi Türkiye merkezli savunma şirketi Baykar.
Baykar, Rusya-Ukrayna savaşında Ukrayna direnişinin sembolü haline gelen Bayraktar TB2 İHA'larının üreticisi olarak da uluslararası bir şöhret kazanmıştı.
Türkiye'nin Afrika, Avrupa, Orta Asya'dakiler dahil çok sayıda ülkeye İHA ve SİHA ihracatı son yıllarda artmaya devam ediyor.
Baykar bu ihracata öncülük eden şirketlerden biri. 2023 yılında Türkiye'nin savunma ve havacılık sanayiinde en fazla ihracat yapan şirket olarak kayıtlara geçmişti.
Resmi verilere göre toplam 5,5 milyar dolarlık savunma ihracatının 1 milyar 766 milyon dolarlık bölümünü Baykar gerçekleştirdi.
Baykar'a göre şirket bugüne kadar 33 ülkeyle Bayraktar TB2, 9 ülkeyle Akıncı için olmak üzere toplam 34 ülkeyle ihracat sözleşmesi imzaladı.
Bayraktar TB2'nin üst modeli olarak tanımlanan Akıncı İHA, 2019 yılında ilk uçuşunu gerçekleştirdi. 2021'den bu yana TSK envanterinde yer alıyor.
Bayraktar TB2'den daha uzun ve geniş olan Akıncı İHA, 20 metrelik bir kanat genişliğine sahip.
Akıncı İHA'lar hava-hava muharebesi amaçlı kullanılabiliyor. Bu nedenle Taarruzi İnsansız Hava Aracı (TİHA) olarak da adlandırılıyor.
BBC Türkçe'ye konuşan İskoçya'daki Aberdeen Üniversitesi'nde Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler bölümünden Dr. Digdem Soyaltın-Colella, Akıncı'nın taarruz yapma özelliğinin "çok daha hafif bir savaş uçağı gibi hareket edebilmesini" sağladığını söylüyor.
Akıncı İHA, MAM-L, MAM-C, Cirit, Kanatlı Güdüm Kiti (KGK)-MK-82 ve SOM-A gibi mühimmat, füze ve bombayı taşıyabiliyor. Araçlar 24 saat boyunca havada kalabiliyor.
Akıncı İHA, Mart ayı başında "Türkiye’nin ilk havadan karaya süpersonik füzesi" olarak tanıtılan İHA-230 Füzesi ile gerçekleştirilen test atışını başarıyla tamamlamıştı.
Dr. Soyaltın-Colella, "İran'da aslında o testin üzerine yeni bir başarı elde etmiş oldu. Yani sahada da kendini kanıtlama şansı oldu" diyor.
Akıncı'nın gece devam eden görevi, çok sayıda izleyici tarafından yakından takip edildi.
Flightradar24 uçuş takip sitesinde dün en çok takip edilen uçuşun Akıncı olduğunu ve toplam 2,8 milyon kullanıcı tarafından izlendiğini açıkladı.
Dr. Soyaltın Colella, "Görevini bitirdikten sonra Van Gölü üzerinde Ay-Yıldız çizmesiyle, bir nevi gösteriye dönüştü... Akıncı'nın performansı konuşulmaya başlandı" diyor.
Dr. Soyaltın Colella'ya göre bu, teknolojik gelişmeler ve ulusal kimlik arasında bağ kuran "tekno-milliyetçilik" ile ilgili öngörüleri destekleyen bir durum:
"SİHA'lar hem ulusal hem de uluslararası siyasette hükümetin elini güçlendiren, rejimin bekasıyla ilgili bir konu. Ekonominin çok kötü gittiği, tasarruf tedbirlerinin açıklandığı bir dönemde böyle bir prestij yükselişi herhalde hükümetin de gündemine uydu gibi hissediyorum. Seçmenlerin de ilgisini çeken bir konu bence çok da ciddi takip ediliyor."
Akıncı, Türkiye'de üretilen yapay zeka teknolojisini kullanan İHA'lardan biri. Sensörlerinden aldığı verileri yapay zeka bilgisayarıyla işleyerek "karar verme kabiliyetine sahip" bir hava aracı olarak tanımlanıyor.
Bunun yanında yapay zeka teknolojisiyle "gelişmiş rota ve görev planlama fonksiyonlarını yürütmek" ve hedefleri "daha etkin şekilde" tespit etmek üzere geliştirilmişti.
Bunun "etik ve uluslararası hukuk anlamında bir takım sonuçları" olacağını düşündüğünü söyleyen Dr. Soyaltın-Colella, İsrail'in Gazze'yi yapay zeka destekli sistemlerle bombaladığı yönündeki haberlerin bu tartışmaları körüklediğine dikkat çekiyor.
Tartışmalarda öne çıkan görüşlerden birinin de, "Küresel bir rejim oluşmalı ve insansız hava araçlarının satışı, kullanımı gibi konulara bakmalı" şeklinde olduğunu söyleyen Soyaltın-Colella, "Türkiye de bu rejimin oluşmasında söz sahibi ülkelerden biri olabilir" diyor.
Isıyı nasıl tespit etti?
İnsansız hava araçları, bazı helikopter ve uçaklar, keşif, gözetleme ve hedefleme için elektro-optik sistemler adlı özel sistemler kullanıyor.
Akıncı TİHA, Türkiye merkezli savunma şirketi ASELSAN tarafından geliştirilen ASELFLIR-500 elektro-optik sistemini kullanıyor.
Bu sistem, yüksek çözünürlüklü kızılötesi kamera, gündüz görüş kamerası ve lazer nokta takibi gibi farklı unsurlardan oluşuyor.
Bunlar sistemin hem ısı hem ışık kaynaklarına karşı duyarlı olmasını sağlıyor.
Isı kaynaklarına duyarlılığı sayesinde İHA'lar Türkiye'de orman yangınlarının hızlı tespitinde kullanılıyorlar.
Orman Genel Müdürlüğü (OGM) verilerine göre, Türkiye'de İHA'ların kullanılmaya başlandığı 2020 yılından itibaren yaklaşık üç yılda 3055 yangın İHA'lar tarafından tespit edildi. Bunların 1993 adedini Bayraktar TB2 İHA'lar belirledi.
OGM, İHA'ların da dahil olduğu "yüksek teknolojinin kullanımıyla birlikte" orman yangınlarına ilk müdahale süresinin 40-45 dakikalardan 10 dakikaya düşürüldüğünü söylüyor.
Baykar'a göre Bayraktar TB2 İHA’lar kriz merkezlerine anlık canlı görüntü ve veri sağlayarak deprem, sel gibi afetlerde lojistik yönetimi, trafik düzenlemesi, arama ve kurtarma faaliyetlerinde rol alıyor.
Türkiye'de 6 Şubat depremlerinin ardından 9 adet Akıncı İHA ve 35 Bayraktar TB2'nin arama-kurtarma görevleri için kullanıldığı açıklanmıştı.