Afganistan'da ekonomik çöküş metamfetamin ve eroin üretimini artırdı

Afganistan'ın güneyinde, kırsal kesimdeki bir odada, plastik torbalara doldurulmuş beyaz kristaller pırıldıyor.

Bunlar "ihraç kalitesindeki" metamfetaminler ve Avustralya'ya dek uzak ülkelere gönderilecekler.

Odada depolanan 100 kilo metamfetaminin piyasa değeri 2,6 milyon dolar.

Dışarıda, yeni parti metamfetaminin pişirildiği iki varilden dumanlar yükseliyor.

Uyuşturucu Afganistan'da büyük bir iş kolu ve Taliban yönetiminde ticaret büyüyor.

Ülke uzun süredir eroin ile anılıyor ama son yıllarda bir başka tehlikeli derecede bağımlık yapan bir maddenin, kristal metamfetaminin de önemli bir üreticisi olarak ortaya çıktı.

Bu ticaretle uğraşan bir kaynak, ülkenin güneybatısında uyuşturucu üreten tek bir bölgedeki 500'den fazla derme çatma "fabrikada" her gün 3 ton dolayında kristal metamfetamin üretildiğini söylüyor.

Metamfetaminin yükselişi, Afganistan'da "oman" diye bilinen efedra adlı bitkiden, metamfetamin yapımında kullanılan başlıca malzemelerden biri olan efedrin elde edilebileceğinin anlaşılmasıyla başladı.

Çölün içlerinde, Afganistan metamfetamin ticaretindeki başlıca kavşak noktası olan bir pazarda büyük miktarlarda, daha önce görülmemiş düzeylerde efedra satışı var.

Daha önce efedraya vergi koyduğu sanılan Taliban geçtiğimiz günlerde, pek duyurulmayan bir fetvayla efedranın yetiştirilmesini yasakladı.

Ancak şimdilik metamfetamin laboratuvarlarının çalışmasına izin vermeye devam ediyorlar.

Ticarette rol oynayan bir Afgan, yüzüne yayılan bir gülümsemeyle yasağın metamfetaminin toptan fiyatını bir gecede ikiye katladığını ve depoların gelecekteki üretimlerde kullanılabilecek efedrayla dolu olduğunu anlatıyor.

Dr. David Mansfield, Afganistan'daki uyuşturucu ticareti konusunda önde gelen uzmanlardan.

Mansfield, uydu fotoğraflarıyla metamfetamin üretimindeki artışı izledi ve bu süreçte uyuşturucu laboratuvarlarını tespit etti.

Mansfield, yasağın efedranın çoktan toplanmış olduğu bir dönemde geldiğini söylüyor ve "Yani asıl etkisi, yeni efedra hasadının yapılacağı gelecek Temmuz'a dek hissedilmeyecek" diyor.

Dr. Mansfield Afganistan'da üretilen metamfetamin miktarının, eroini geçebileceğine inanıyor.

Ülkedeki haşhaş tarlalarında üretilen afyonun, dünya eroin arzının yüzde 80'inde kullanıldığına inanılıyor ve eroin ticareti de büyüyor gibi görünüyor.

Son haftalarda Afganistan genelindeki çiftçiler tarlalarını hazırlamak ve afyon tohumları ekmekle meşguldü.

Mohammed Ghani toprağı tırmıkladığı sırada, "Zararlı olduğunu biliyorum ama yetiştirdiğimiz başka hiçbir şey para kazandırmıyor" diyor.

Afganistan'ın ekonomisi, uluslararası desteğin Taliban'ın iktidara gelmesiyle kesilmesinden sonra çöküş yaşıyor.

Afyon ise bu ortamda birçok çiftçi en güvenli seçenek gibi. Azalan su düzeyleri ve kuraklığın da bunu yapmaya zorladığını söylüyorlar.

Ghani, "Kuyular açmamız gerek. Bamya ya da domates yetiştirirsek, kuyuların parasının yarısını bile kazanamayız" diyor.

Taliban'ın bir noktada afyon ekimini yasaklayabileceği dedikoduları fiyatları artırdı. Çiftçiler bu durumun kendilerini daha çok ekim yapmaya teşvik ettiğini söylüyor.

Şu anda piyasa hareketli. Eskiden hükümet yetkililerine rüşvet verip, yoğun kara macunu gizlice satan afyon tüccarları şimdi pazarlarda tezgah açtı.

Bir toptancı gülümseyerek "Taliban ülkeyi kurtardığından beri tamamen özgür olduk" diyor.

Ancak Taliban hala bu konuda hassas. Helmand bölgesinde BBC'nin büyük bir afyon pazarında çekim yapmasını "yasak bölge" diyerek önlediler.

Bölgesel kültür komisyonunun başkanı Hafız Raşid, medyaya yasağın bazı Taliban üyelerinin uyuşturucu ticaretinden kâr elde ettiği iddialarından kaynaklanıp kaynaklanmadığı sorulduğunda tepki gösterdi. Söyleşiyi birden sonlandırdı ve görüntüler silinmediği takdirde, kamerayı kıracağı tehdidinde bulundu.

Komşu Kandahar'da ise başta afyon pazarını çekmemize izin verildi ama oraya vardığımızda bunun mümkün olmadığı söylendi.

Kabil'deki Taliban Sözcüsü Bilal Kerimi BBC'ye yaptığı açıklamada, hükümetin çiftçilere "alternatifler bulmaya çalıştığını" söyledi ve "Yerine başka bir şey önermeden insanların elinden bunu alamayız" diyor.

Taliban'ın ilk iktidar döneminde afyon ekimi bir noktada yasaklanmıştı. Ancak Taliban'ın Kabil yönetimine karşı savaştığı dönemde uyuşturucu ticaretinden aldıkları vergiler bir gelir kaynağına dönüştü. Grup ise bunu reddediyor.

Bazı uyuşturucu tüccarları Taliban'ın istediği takdirde, Afganistan genelinde bir yasak koyabileceğini ve bu yasağı etkin bir şekilde uygulayabileceğini söylüyor. Bazılarıysa bundan şüpheli.

Bir çiftçi kızarak "Ne başardılarsa afyon sayesinde" diyor ve ekliyor:

"Uluslararası toplum Afgan halkına yardım etmedikçe, hiçbirimiz afyonu yasaklamalarına izin vermeyeceğiz. Aksi halde aç kalırız ve ailelerimize bakamayız."

Dr. Mansfield, ekonomik krizle birlikte gıda ve tarım ürünlerinin fiyatlarındaki artışlarla, çiftçiler ve laboratuvar sahiplerinin "sadece gelir düzeylerini koruyabilmek için" ticaretin boyutlarını büyütebileceği uyarısında bulunuyor.

Afganistan'ın bazı kesimlerinde uyuşturucu sektörü yerel ekonominin önemli bir parçası.

Helmand'da uzaktaki bir köyler topluluğu olan Gandum Rez'e sadece tozlu, çakıllı yoldan gidilebiliyor. Ama burası küresel eroin ticaretinin merkezinde.

Sadece afyon satılan büyük pazar tezgahları yok. Aynı zamanda her birinde 60 ila 70 kişinin çalıştığı afyonu eroine dönüştüren laboratuvarlarla da dolu. Uyuşturucu Pakistan ve İran'a kaçırılıyor ve daha sonra batıya doğru, Avrupa da dahil dünyanın geri kalanına gidiyor.

Bir yerel kaynağa göre, ihracat için bir kilo eroin yaklaşık 1.200 dolara satılıyor.

İngiltere'deki eski bir uyuşturucu kaçakçısı ise BBC'ye yaptığı açıklamada, uyuşturucu İngiltere'ye ulaşıp, diğer maddelerle seyreltildikten sonra sokak değerinin 66 bin dolara yükseldiğini söylüyor.

Kârın büyük çoğunluğunu, uyuşturucuları ülke ülke taşıyanlar elde ediyor, ancak Taliban üreticilerden vergi alıyor.

Dr. Mansfield, Taliban'ın uyuşturucudan elde ettiği gelirin sık sık abartıldığını ve diğer gelir kaynaklarına kıyasla daha önemsiz olduğunu söylüyor.

Ancak 2020'de uyuşturucu üretimine yönelik vergilerden 35 milyon dolar elde ettiklerini tahmin ediyor.

Bu ihtiyaç duydukları bir para.

Dr. Mansfield, "Taliban iktidara ilk geldiğinde uyuşturucu yasağını uygulamaya başlamaları altı yıl sürmüştü ve o zaman sadece afyondu" diyor.

Ayrıca Afgan ekonomisinin hali düşünüldüğünde, yasağın daha önce Taliban'a "yardım ve destek" veren kesimleri cezalandırmak gibi görüneceğini ekliyor.

Taliban Sözcüsü Bilal Karimi ise BBC'ye, uyuşturucu ticaretine son vermenin hem Afganistan'ın hem de uluslararası toplumun yararına olduğunu söylüyor ve "Yani dünya da yardımcı olmalı" diyor.

Ülkedeki uyuşturucu ticareti sadece ihracat etrafında dönmüyor. Ayrıca bağımlılık düzeylerinin yüksek olduğu Afgan toplumu üzerinde yıkıcı bir etkisi oldu.

Kabil'in dış mahallelerindeki hareketli bir yolun yanında birkaç yüz erkek toplanmış, küçük gruplar halinde kristal metamfetamin ve eroin kullanıyorlar.

Biri "Şimdi uyuşturucular Afganistan'da yapıldığında çok çok daha ucuz. Eskiden İran'dan gelirdi. Bir gram metamfetamin 1.500 afganiydi. Şimdi 30-40 afgani" diyor ve ekliyor:

"Koşullar çok kötü. Bazıları kanalizasyon kanallarının içinde yaşıyor."

Bir diğer bağımlı da "Köpekler bile burada bizim yaşadığımız gibi yaşamaz" diyor.

Taliban uyuşturucu kullanıcılarını sık sık yakalayıp, yeterli kaynaklara sahip olmayan rehabilitasyon merkezlerine götürüyor. Ama çoğu yine buraya döndüklerini anlatıyor.

Şimdilik hem Afganistan'da hem de ülke dışında sokaklara daha fazla uyuşturucu olacak gibi görünüyor.