Türk Kızılay Cemiyeti (Hilal-i Ahmer)

Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti, 1868 yılında, “Osmanlı Yaralı ve Hasta Askerlere Yardım Cemiyeti” ismiyle Dr. Abdullah Bey, Dr. Marko Paşa, Kırımlı Aziz Bey, ve Serdar-ı Ekrem Ömer Paşa’nın gayretleriyle  kurulmuştur. Kurulmasından itibaren Sultan Abdülaziz, Pertavniyal Valide Sultan da destek vermiştir.  Cemiyet, 1877 tarihinde; “Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti” adını almıştır. Hilal-i Ahmer Cemiyeti bu dönemde ilk büyük sınavını Osmanlı-Rus Savaşı’nda vermiş gerek cephe hattında gerekse cephe gerisinde yaralı ve hasta bakımında büyük bir başarı göstermiş gezici hastanelerle tedavi hizmetleri vermiştir. 1923’te “Türkiye Hilal-i Ahmer Cemiyeti”, 1935 tarihinde de “Türkiye Kızılay Cemiyeti”, 1947’de “Türkiye Kızılay Derneği” ismini almıştır.

Mustafa Kemal Atatürk’ün Kızılay’la ilişkisi Trablusgarp Savaşı ile birinci elden başlamış Birinci Dünya Savaşı’nda cephelerde devam etmiştir. Mustafa Kemal, Trablusgarp-Derne’de görev yaparken, çatışmalar esnasında gözünden yara almış buradaki Hilal-i Ahmer Hastanesi’nde bir süre tedavi görmüştür. 

Mustafa Kemal, Çanakkale Savaşları’nda Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin başarılı  faaliyetlerini bir kez daha yerinde görmüş zaman zaman komutası altındaki yaralı ve hasta askerlerin bakım ve tedavilerinde başarısını müşahede etmiştir. 

Hilal-i Ahmer Cemiyeti 1877

Milli Mücadele döneminde ise gerek cephe gerisinde gerekse cephe hattında Birinci Dünya Savaşı’ndan edinilen tecrübeler ışığında çok faydalı hizmetler verilmişti. Bilhassa Yunan işgalinin ortaya çıkardığı olumsuzluklar Cemiyet’in faaliyetleri ile bir parça da olsa giderilmeye çalışılmıştı. 

Batı Anadolu’nun Yunan ordusu tarafından yakılıp yıkılması, köy ve şehirlerin adeta birer harabe haline gelmesine yol açmış Türk ordusunun hemen ardından işgalden kurtarılan yerleşim birimlerinin imdadına ilk yetişen Hilal-i Ahmer Cemiyeti olmuştur. 

Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin bilhassa mübadele konusundaki başarılı çalışmalarından dolayı Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal 1 Ekim 1926 yılı Meclis açılış nutkunda   takdir ve beğenilerini ifade etmiştir. Mustafa Kemal konuşmasında   içerik olarak sağlık savaşında  ve ülkenin sosyal yardım tarihinde büyük bir başarı ile yer etmiş olan Türkiye Hilal-i Ahmer Cemiyeti’ne teşekkür etmişti. Ayrıca mübadillerin sağlık, giyecek, iskanlarına ve sosyal afetler karşısında gösterdiği yardım ve duyarlılığın her türlü takdirin üzerinde olduğunu belirtmiştir.

Sonuç; 150 yıl dernek statüsünde çalışan Kızılay, 2019 yılında faaliyetlerine başlayan Kızılay Yatırım Holding yapılaşmasıyla, 11 farklı şirkete bölünmüştür. Her şirketin kendi yönetici kadrosunu oluşturduğu Kızılay’da, yönetici sayısı giderek artar ve yöneticilerin şirketlerden aldığı “huzur hakkı” gelirleri, yıllar içerisinde pek çok kez eleştiri konusu olmuştur. Kızılay’ın, yapısının bozularak, şirketleşmesi, çadır ve kan satışları iddialarını ortaya getirmiştir. Bu durum, vatandaşların kadim kuruluş Kızılaya’a güveni kalmayıp, yaptığı bağışların azalmasına neden olmuştur. Kızılay’ın, eski dernek yapısına dönülüp, sadece yardım yapan kuruluş haline tekrar getirilmesi gerekmektedir.

10 Temmuz 2023

Ahmet Gürel

Atatürk Araştırmacısı