Zürafaların boynu neden uzun?

“Sırık gibi olduğum doğrudur, fakat hayır, basketbol oynamıyorum” diye sonlandırdı röportajı Bay Zürafa.

Şaka bir yana, “Yahu ne garip hayvan bu zürafalar, neden bu kadar uzun boyunları var” diye sordunuz mu hiç? Eğer öyleyse, yalnız değilsiniz. Bu soru yüzlerce bilim insanını kafasını asırlardır kurcalamaya devam ediyor.

Peki bu yazıyı okuyunca kesin bir yanıta ulaşacak mısınız? Tabii ki hayır. Ancak sonuca giderek yaklaştığımız kuşkusuz!

Fosil kayıtlarına bakarsak zürafalarla ortak atası olan Samotherium adlı nesli tükenmiş canlı oldukça dikkat çeker. Bu hayvanın boyunlarının zürafaların yaşayan kuzeni olarak bilinen okapilerden daha uzun ancak zürafalardan ise daha kısa oldukları görülür. Yani uzun boyunlu olmak zürafalara evrimsel olarak avantajlar sağlamış olmalı ki bu özellik nesilden nesile aktarılmış (kalıtılmış) olsun. 

Eminim aklınıza ilk gelen teori şudur: Uzun boyunlu zürafalar yüksek ağaçlara ulaşabilmiş ve oradaki yaprakları yiyerek hayatta kalmayı başarmışlar kısa olanlarsa yeterli yemeğe ulaşamadıkları için bu diyardan göçüp gitmiş. Böylelikle günümüze yalnızca uzun boyunlu zürafalar kalmış. Bu teori yüzyıllar önce öne sürülmüş ve defalarca sınanmış. Söz konusu teorinin giderek daha az kabul görmesinin nedeniyse Afrika’da kuraklık zamanında zürafaların ağaçlardan daha çok otları yemeleri. Yani yüksek ağaçlara ulaşmanın bir avantaj sağlamadığı düşünülmekte. Peki ya yavru zürafalar kıtlık dönemlerinde ne yapıyorlar? Eğer yüksek ağaçlara ulaşamadıklarından ölüyorlarsa zürafa nüfusu nasıl hayatta kalabilir?

Gelin bu teoriye bir yenisini ekleyelim. Belgesellerden hatırlarsınız, zürafalar boyunlarını ve kafalarını güçlü birer balyoz gibi kullanarak rakiplerine saldırırlar. Hem de sırf yırtıcılara karşı değil, bu kavgalara kendi aralarında da sıklıkla girerler. Yani şöyle bir çıkarım yapmak da akla yatkın. Uzun boyunlu erkekler kavgayı kazanırlarsa dişilerle çiftleşmeye hak kazanır ve böylece uzun boyun genlerini yeni kuşaklara aktarılabilir. Yakın zamanda Çin’de bulunan bir fosil bu teoriyi güçlendirir nitelikte. Diskokeryx olarak bilinen bu fosilin zürafaların 17 milyon yıl önce yaşayan akrabaları olduğu düşünülmekte. Kemik yapısı incelendiğinde kuvvetli boyunlarının yanı sıra ve kafataslarının ortasında bulunan sertleşmiş disk benzeri bir yapı olduğu görülmüş. Bu morfoloji bize doğrudan kanıtlar sunmasa da, bu türe ilişkin erkeklerin kafataslarını toslatarak savaştığı hakkında ipuçları sunuyor. Belki de zürafalar uzun boyunlarını diğer erkekleri bertaraf etmek için kullanıyorlar, peki dişiler bu konuda ne düşünüyor? 2006 yılında yapılan bir çalışma dişi zürafaların uzun boyunlu erkekleri kısa boyunlu erkeklere göre daha fazla tercih etmediği yönünde. Bu yüzden bu teori de hâlâ ispatlanmış değil.

SICAĞA KARŞI ÖNLEM

Şimdi sıra geldi en ilginç teoriye: Termoregülasyon (ısı yönetimi). Zürafalar dolikromorfik isimli bir beden yapısına sahiptir (uzun boyun, ince bacaklar). Bu yapının avantajı ısı kaybını azaltmak! Belgesel seviyorsanız zürafalar suratlarını hep güneşe döndüklerine denk gelmişsinizdir.  Bunun nedeni cayır cayır yakan Afrika sıcağına karşı alınan bir önlem aslında. İnce boyunları, bacakları ve bedenlerini güneşe dönerek bedenlerinin güneş gören alanlarını minimuma indirerek olabildiğince az su kaybetmeyi amaçlarlar. 

Biyoloji meraktan doğar ancak bazı sorular yüzyıllar boyunca yanıtlanamaz. Zürafaların neden uzun boyunlu oldukları da öyle işte, hâlâ tam olarak bilmiyoruz. Fakat gelişen yöntemler ve yeni bulunan fosil kayıtları ile sonuca giderek yaklaşıyoruz. Belki de ve büyük olasılıkla, zürafaların uzun boyunlu olmalarını tek bir teoriyle açıklamak mümkün olmayacak. 

Kaynak: https://doi.org/10.1016/j.jaridenv.2017.05.005