Yazın kullandığınız sabuna dikkat!

Geçen aylarda iScience dergisinde yayımlanan bir makale kullandığımız sabunların insan kokusunu nasıl değiştirdiği ve bu değişimin sivrisinekler üzerindeki etkisi incelendi. Sonuçlar oldukça ilginç.

Önce sivrisinekler hakkında birkaç önemli noktanın üzerinden geçelim. Dünyada 3 bin 500’den fazla sivrisinek türü olmasına karşın yalnızca birkaç yüz tür insanları çekici bulur. Bu insan düşkünü, yani antropofilik sivrisinekleri genellemekse bilimsel olarak doğru değildir. Üzerinde konuşacağımız bu makalede laboratuvarlarda yaygın olarak kullanılan sarıhumma sivrisineği (Aedes aegypti) kullanılmış ve sonuçlar ülkemizde de yayılmakta olan bu sivrisinek türünü bağlamaktadır.

BAKIM ÜRÜNLERİNE DİKKAT

Peki sivrisinekler neden bazı insanları diğer insanlardan daha çok tercih ediyorlar? Bunun yanıtını değil bu köşeye, tüm Cumhuriyet Pazar’a bile sığdıramam. Ancak kullandığımız kişisel bakım ürünleri (sabun, şampuan, vücut losyonu, nemlendirici gibi) sivrisineklerin akşam yemeklerini kimden temin edeceklerini büyük oranda belirliyor.

Gelelim makalenin yöntemine ve bulgulara... Sivrisinek laboratuvarlarında en çok kullanılan ürünlerin başını naylon kadın çorapları çekiyor. Bu çoraplar gönüllüler tarafından bir süre giyilince insan tenindeki kokuyu üzerlerinde topluyorlar ve davranış deneylerinde sıklıkla kullanılıyorlar. Projeye katılan gönüllüler dört farklı sabun markası ile kollarını yıkıyorlar ve daha sonra kollarına geçirdikleri naylon çorapları belirli bir süre giyiyorlar. Kontrol olarak ise kollarını sabunsuz yıkıyorlar. Peki bu çoraplara daha sonra ne oluyor?

Birinci aşamada farklı sabunların insan tenindeki değişimini anlamak için “gaz kromatografi-kütle spektrometresi (GC-MS)” denilen bir analitik kimya yöntemi kullanılıyor. Bu yöntemle naylon çoraplardaki tüm bileşikler kütlelerine göre birbirinden ayrılıyor. Sonuçlar çok ilginç: Kullanılan sabun türü gönüllülerin kokusunu büyük oranda değiştiriyor, sabunsuz yıkanmış kol ile kıyaslandığında, kullanılan sabun türleri bazı kimyasalların oranını yoğunlaştırırken bedenimizde bulunan diğer moleküllerin konsantrasyonunu ise azaltıyor. Daha doğal olarak bilinen iki sabun markası gönüllülerinin kokusunu benzer bir şekilde etkilerken daha kimyevi olduğu bilinen diğer iki sabun markasıysa farklı kimyasalların miktarını artırıyor.

SİVRİSİNEKLER ÜZERİNDEKİ ETKİLER

İkinci aşamada ise bu çorapların sivrisinekler üzerindeki etkilerine bakıyorlar. Bunu analiz etmek için sivrisinekleri bir kutuya bırakılıyor ve kutunun iki köşesine birer örnek koyuluyor. Yalnızca suyla yıkanmış kola giyilen çorap ve sabunla yıkanmış kola giyilen çorap. Sivrisineklerin hangi çorabın üzerine konduklarını kamera sistemi ile analiz ediliyor ve bu sonuçlar sivrisineklerin tercihi olarak yorumlanıyor.

Makalede adı geçen dört sabunun etkilerine bakarsak, iki sabun türü insan kokusunu sivrisinekler için daha çekici yaparken diğer bir sabun türünün kayda değer bir etkisi gözlemlenmiyor.  Ancak araştırmada yer alan doğal sabunlardan biri kullanıldığında, sivrisinekler sabun kullanılmamış çoraba yönelmeye başlıyorlar. Yani anlayacağınız üzere kullandığınız sabun türü yüzünden sivrisineklerin hedefi de olabilirsiniz veya onlara itici de gelmeye başlayabilirsiniz.

Araştırma burada da sınırlı kalmıyor, bilim insanları bu sabunlar üzerinden yaptıkları kimyasal analizler sonucu dört kimyasalın karışımı ile bir adet çekici ve üç kimyasalın karışımı ile itici bir karışım hazırlıyorlar. Çekici karışım çoraba damlatıldığında üzerine konan sivrisinek miktarı artarken itici karışım sivrisineklerin çoraba konma miktarını önemli ölçüde düşürüyor.

Sonuç olarak gün geçtikçe sivrisineklerin neyi sevip neyi sevmediklerini daha iyi anlıyor, onlarla savaşmak için daha bilinçli yöntemler izliyoruz. Henüz elimizde sihirli bir iksir yok ama bu yakın zamanda olmayacağı anlamına da gelmiyor.

KAYNAKÇA

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2589004223007447