Kişiliğimiz değişir mi?

“Huylu huyundan vaz geçmez” sözü, sadece ülkemizde değil, tüm dünyada karşılığını defalarca bulmuştur. Özellikle kişiliğimizin etkisiyle şekillenen “huylarımız” gerçekten vazgeçilmezimiz midir? Onları değiştirmek mümkün mü? Bu soruların karşılığını almaya başlamak için 1848 yılının Amerika’sına doğru kısa bir seyahat yapalım.

Dönemin Amerika’sının bir özelliği de kentlerin birbirleriyle bağlantısını sağlamak için hızlı bir demiryolu faaliyeti içinde olunmasıydı. Vermont da kayaların dinamitlerle patlatılarak yol ve tünellerin açıldığı bir bölgeydi. Bu patlatmalar için kaya içine bir delik açılır, barut demir bir çubuk vasıtası ile içerde güzelce sıkıştırılır, takiben patlatılırdı. Phineas Gage de bu işte çalışıyordu.

Patlatacağı kayada açtığı deliğe barutu yerleştirmiş ve elindeki yaklaşık 1 metre boyunda ve 3 cm çaplı demir çubukla sıkıştırma işlemine başlamıştı. Lakin, muhtemelen umulmadık zamanda oluşan bir kıvılcım nedeniyle barut patladı ve şiddetiyle, az önce Gage’in elinde olan demir çubuk, çenesinin önünden geçerek gözün arkasından beynin içine ilerledi. Çapraz bir şekilde kafatasının sağ üstünden dışarı çıktı.

İnanılmaz travma sonrası Gage’in öleceğini sanan arkadaşları ise şaşkındı. Çünkü o, başta hafif bir sara krizi geçirse de uyanmış, konuşmaya başlamış ve arkadaşlarının yardımıyla bir at arabasına binerek en yakın kasabanın yolunu tutmuştu.

KAZA SONRASI DEĞİŞİM BAŞLADI

Gage’in kasabadaki tedavisi tabii ki haftalar sürdü. Yarı komadaydı ve kafatasındaki açık yara nedeniyle mantar enfeksiyonu oluşmuştu. Dönem şartları nedeniyle antibiyotik olmadığı için bir nevi civa bileşiği olan kalomel ve kunduz yağı ile iltihaba müdahale edildi. Üç hafta sonra iyileşmiş denilebilirdi. Ancak garip bir durum vardı. Kaza öncesinde kibar, centilmen ve hatta iş arkadaşları arasında lider vasıflarına sahip gösterilen Gage’in kişiliğinde değişimler başlamıştı. Artık çevredekilere saygısız ve denilenleri tersleyen bir karaktere bürünmüştü. Yakın tanıdıklarının deyimiyle “o artık eski Gage değildi”.

Görülen değişimler aslında “frontal lob” denilen beynin ön tarafını içeren kısmındaki travmanın sonucuydu. 19. yüzyıla dek zaten nöroloji, nöroşirürji, psikoloji ve psikiyatri konusunda araştırmalar derin değildi. Gage’in vakası “frontal lob”un aslında kişilik, duygular ve sosyal etkileşim alanında görev yaptığını bilimsel olarak gösteren ilk ortaya konmuş veriyi içeriyordu. Gage iyileştikten sonra Dr. John Horlow tarafından Boston’da bir tıp dergisinde bu kişilik değişimleri eşliğinde olay “vaka raporu” olarak yayınlanmıştı.

Kişilik değişimi öylesine belirgindi ki, Gage işine de tekrar geri kabul edilmemişti. Hatta bir dönem, geçen haftalarda bahsettiğimiz “ucube gösterileri” içerisinde bile yer aldığı söylenmiştir. Bu gösterilerde kafasına giren demir çubukla sahnede yer alarak hikâyesini şaşkın izleyicilere anlatıyordu. Ancak dört yıl sonra bu kişilik değişiklikleri geriye dönmeye başladı. Hatta o dönem dikkat, koordinasyon ve yetenek isteyen bir iş olan posta arabası sürücülüğü işine girdi.

Bahsettiğimiz gibi Gage’den önce beynin bu bölgesine tıp dünyasında çok da önem verilmiyordu. Bu vaka sonrası beynin sadece nörolojik değil, psikolojik fonksiyonlar üzerindeki etkisi de araştırılmaya başlandı. Hatta 1894 yılında bir hekim, psikotik bulgu gösteren bir grup hastanın “frontal lob”larını parçalayarak tedavi etmeyi denedi. 2012 yılında yapılan bir araştırmada da Gage’in hangi beyin bölgelerinin etkilenmiş olabileceği görüntüleme teknikleri ile ortaya konmaya çalışıldı. Halen ilgili branşlardaki öğrenciler başta, herkes için bir öğrenme vakası olmaya devam ediyor bu genç demiryolu işçisini hikâyesi.

Peki Gage’e sonra ne oldu? Kazadan sonra 12 yıl yaşamını sürdürdü, ama nihayetinde bu travma nedeni ile yaşadığı epilepsi nöbetinde hayatını kaybetti. Kafatası ve yanından ayırmadığı demir çubuğu ise onu tedavi eden Dr. Harlow tarafından Harvard Tıp Fakültesi’nde sergilenmeye başlandı.

Baştaki sorumuzun cevabına gelecek olursak; huylu huyundan istenmeyen bir şekilde vazgeçmişti, ama davranışsal değişimlerdeki beynin topografik önemi başta olmak üzere, nöropsikiyatri, psikocerrahi, nörocerrahi ve nöroloji gibi yeni gelişen alanlarda frontal lobun değeri ortaya konmuştu.

KAYNAKLAR

1. Yorks ML; More on Phineas Gage: N Engl J Med. 2005 Mar 3;352(9):944;
2. Teles RV; Phineas Gage's great legacy: Dement Neuropsychol. 2020 Dec;14(4):419-421.
3. Macmillan M; Phineas Gage's contribution to brain surgery: J Hist Neurosci. 1996 Apr;5(1):56-77.