Gizli tehlike: Kurumsal psikopatlar

Ülkemizde gündemden haftalardır düşmeyen olaylara baktığımızda üst sıralarda futbol camiasının önemli isimlerinin paralarını yüksek getiri vaadi ile topladıktan sonra üzerine bir bardak su içirten bir banka yöneticisini görüyoruz. Bu olayın ortak ama gözden kaçan noktası ise yıllardır süregelen ve başarı hikâyesi olarak yansıtılan iş yaşamlarındaki kişilik özelliklerinin beraber çalıştığı kişilerce nasıl değerlendirildiği, fark edilmediği veya görmezden gelindiği.

Bir banka memuresinin 11 yıllık çalışma süresince çok da göze batmayan bir çalışan olması ancak sonrasında zekâsından kuşku duymamamız gereken kişileri bir ponzi şemasının içine dahil etmesi bir açıdan başarı öyküsü de sayılabilir. Ta ki şapka düşüp kel görünene kadar. Ancak görünüşe göre özellikle finans dünyası bu türden yönetici modellerine açık.

MADOFF VAKASI

Bernard Madoff, 1960’lı yıllarda Wall Street’te yatırım danışmanlığı şirketi kurdu ve kısa zamanda işbilirliği ve saygınlığı ile ünlü oldu. İşler 2008’e kadar gayet iyi gitti. Ancak ABD hükümetinin yaptığı denetimlerden eksiksiz çıkan şirket bir müddet sonra ödemelerde aksamalar yaşamaya başladı ve saygın işadamının yaklaşık 65 milyar dolar değerinde tarihteki en büyük ponzi vurgun planını uyguladığı ortaya çıktı. Bir dönem NASDAQ borsasının başkanlığını da yapan Madoff pişmanlığını dile getirse de 150 yıl hapse mahkûm edildi. ABD tarihinin en büyük mali dolandırıcısı unvanını alan Madoff bir kavramın da hatırlanmasını sağladı: Kurumsal psikopatlık.

O KADAR BASİT DEĞİL

Psikopat denince hemen göz önüne eline bıçağı alıp sağa sola saldıran bir insan figürü gelse de içeriği bu kadar basite indirgenemeyecek kadar derindir. Genel anlamda psikopat antisosyal kişilik bozukluğunun daha ağır bir halidir. Korkusuz davranışlar yanında hile yapma eğilimi ön planda görülür. Ayrıca azalmış empati duygusu, arzularını hemen tatmin etme isteği, kendi çıkarları için başkalarını sömürmeyi doğal görme gibi özelliklerle bağlantılı bir kişilik özelliğidir.

İŞ DÜNYASINDA BAŞARILILAR

İşin kötü denilebilecek yanı ise bu psikopatların iş dünyasında kendilerine rahat yer bulabilmeleri ve yarattıkları girişimci, proaktif özellikleriyle kariyer basamaklarını rahatça tırmanabilmeleridir.

Bu arkadaşlar bir işe başladıklarında olumlu bir ilk izlenim vermeye çalışırlar. Bir yandan da olabildiğince çok bilgi toplarlar. Diğer çalışanlarla tanışıp bu kişilerin şirket içi rollerini inceler, kendisi için kısa veya uzun vadeli önemini ve yararlı olup olmayacaklarını değerlendirirler. Şirket kültürünü hızlı bir şekilde kavrayan psikopatlar sonrasında dışa dönük yaklaşımlarıyla çevrelerini bir başarı ve çözüm timsaliymişçesine büyülemeye başlarlar.

MANİPÜLASYON ÖZELLİĞİ

Psikopatinin özünde korkusuz, dürtüsel ve asi olmak vardır. Bunun yanında kaygıdan ya da başkalarına karşı oluşan hislerden rahatsız olmamak önemlidir. Saldırgan ve suçu kendisi dışında herkese atmaya hazır olmayı da iyi uygularlar. Başkalarını manipüle edip etkileyebilmek de önemli meziyetlerindendir. Herkesin belli bir düzeyde psikopatisi vardır. Ancak yukarıdaki özelliklerde daha yüksek yerlerde gezinenler psikopat olarak adlandırılabilir. Bir çalışmaya göre bu durum toplumun yüzde 1’ine işaret etmektedir.

ÇEKİCİLİK KANDIRIYOR

Anglia Ruskin Üniversitesi'nden Dr. Clive Boddy’ye göre bu kişiler şirketlerin, sektörlerin ve potansiyel olarak tüm ekonomilerin istikrarına yönelik büyük bir tehdit oluşturuyor. Bu kişilere inanmanın arkasında ise bu insanlardaki yüzeysel çekicilik ve pırıltılı bir zekâ ön planda. Bu psikopatların hedeflerine giderken başarılı olmalarında ise saf rasyonel davranışlar, aldatıcı kişilik yapısı, pişmanlık duymama, sorumsuzluk ve duygusal açıdan sığ olmak önemli etkenler.

EN PSİKOPAT KİM?

Psikopati kavramı sadece kurumsal iş yaşamında değil yaşamın her alanında vardır. Kullanılan bilimsel ölçeklere dayalı çalışmalar sonrasında genç yetişkinlerin psikopati konusunda yaşlı yetişkinlere göre belirgin olarak daha ileride olduğu görülmüştür. Yine Avrupalıların Kuzey Amerikalılara göre daha psikopat olduğu tespit edilmiştir.  Tıp alanında ihtisas eğitiminde de cerrahların diğer branştakilere göre daha psikopatik özellikler gösterdiği araştırma sonuçlarına yansıyan bir durumdur.

ÜLKEMİZDE DE VARLAR

Çevresindeki insanların iş dünyasında bu kişileri tanıyamaması ya da farklı tanıması kısa ya da uzun dönemde istenmeyen sonuçları beraberinde getirebilir. Bazıları ise ortaya çıkan olaylardan sonra tanınsa bile aynı rollerle yeniden aramıza geri dönebilir. Ülkemizin geçmişindeki bazı ünlü bankerler ve Maldivler’de yazlık satan girişimcilerimiz gibi.

Kaynaklar:

1. Murat G. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi Cilt 14, Sayı 51, Ocak 2019