Soğuk Savaş yıllarında bir yandan kırıma uğrarken bir yandan öğrendik, aydınlandık. Bizden önceki tarihi yaşayanların aktardıklarından, yaşamlarından beslendik.

Bütünleştiği başka yaşamlarla birlikte dönemsel bir tarihi sunan bazı yaşamlarda, bugünlere nasıl geldiğimizin ipuçları yer alır. Öğrenirken zenginleşiriz onlarla.

Acı çekmemizin en büyük nedeninin bilgisizlik olduğunu, Türkçe ile felsefe yapılabileceğini söyleyen ve hep insana saygı çağrısı yapan İoanna Kuçuradi’nin “Azların gücü çokların güçsüzlüğü”, “başkaldırma”, “insanlaştırma eğitimi” ve onsuz olunamayacak dediği “laiklik” kavramlarını açımladığı Figen Atalay’la söyleşisini Cumhuriyet’te okuyunca, bazı yaşamların günümüzü kavramada ne kadar çok katkı sunacağını düşündüm (Bkz. İnatla ve Umutla İnsan ve Değerleri Peşinde: İoanna Kuçuradi, Haz. Faruk Şüyün).

TEK ADAM’IN ÖĞRETTİĞİ

Şevket Süreyya Aydemir’in Tek Adam’ı ilk gençliğimizde bizi çarpan, önümüze ufuk açan yaşamöykü kitaplarının ilkiydi. Atatürk’ü öyle bir anlatıyordu ki, onun özellikle İsmet İnönü’yü anlattığı İkinci Adam, Toprak Uyanırsa, Suyu Arayan Adam’ını (özyaşam) ve diğer kitaplığını okumamanın eksiklik olacağını kavramıştık.

Bu Dünyadan Nâzım Geçti (Vâlâ Nureddin), Mavi Gözlü Dev (Zekeriya Sertel), Nâzım’ın Çilesi (Rady Fiş) adlı kitaplar, şiirleriyle tanışmaya başladığımız Nâzım Hikmet’i, inandığı doğrultuda yaşayan ve direnen bir büyük insanı tanımanın kıvancını yaşattı.

O, Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim diyordu özyaşam romanında.

ÖRNEK YAŞAMLARDAN SÜZÜLEN YAKIN TARİH

Daha sonraki yıllarda nehir söyleşi, roman, inceleme, deneme, anı, özyaşam olarak yazılan, bize dünü öğreten, onlarca yaşamöykü kitabıyla buluştuk. Aktarılan yaşamların günümüzde karşılaştığı sorunların üstesinden gelmesi için insanı donattığı, beslediği bir gerçektir.

Son yıllarda, Doğan Avcıoğlu: Bir Jön Türk’ün Ardından kitabıyla da tanınan Hikmet Özdemir, Savaşta ve Barışta Mustafa Kemal’i; Metin Aydoğan Ülkeye Adanmış Bir Yaşam’da Atatürk’ü, Ben ve Ülkem’de toplumsal tarihimizle iç içe geçen kendi zorlu yaşamını anlattı.

Şerafettin Turan, İnönü’yü yazdı. Alev Coşkun, Asker İnönü ve Diplomat İnönü/ Lozan’la İnönü’nün olağanüstü yaşamının izinde yürümeyi sürdürdü.

Yaşar Aksoy, Yürekler Selanik’te Hasan Tahsin’in ve Gazi Paşa’nın Casusu Gâvur Mümin’de Kuvayı Milliye için casusluk yapan Mustafa Mümin Aksoy’un; Mehmet Saydur, Köy Enstitülerinin Düşün Babası’nda İsmail Mahir Efendi’nin; Feyziye Özberk, Resneli Niyazi ve Muzaffer İlhan Erdost’un; Dr. Hatem Türk Başkaldıran Dizeler’de Hasan Hüseyin’in; Çağhan Uyar Altan Abi’de Altan Öymen’in yaşamıyla dağarımızı zenginleştirdi.

YAŞAMLAR ÖĞRETMEYİ SÜRDÜRÜYOR

Öner Ciravoğlu’nun söyleşisi Ardından Yıllar Geçti’de Hıfzı Topuz’un; Hatice Aydoğdu ile Nilüfer Timisi Nalçaoğlu’nun söyleşisi Biz Varız: DünBugün-Yarın’da Mustafa Timisi’nin yaşamını okuduk.

Sebahat Altıparmakoğlu 100 Yaşında ile Vedat Türkali’yi, Metin Turan Üç Kanatlı Masal Kuşu ile Oğuz Tansel’i, Sadık Arslan Bu Dünyadan Mahzuni Geçti ile Mahzuni’yi günümüze getirdi.

Mine Söğüt, Bir Yaşamöyküsü Denemesi’nde Adalet Cimcoz’un, Halit Payza Çöl Fedaisi’nde Teşkilatı Mahsusacı Kuşçubaşı Eşref’in, Orhan Bahtiyar Vecihi Kara Tehlike’de ilk savaş pilotumuz Vecihi Hürkuş’un yaşamını romanlaştırdı.

Daha onlarca yaşamöykü kitabından bugüne gelişimizin öznesi olan insanların yaşamıyla dünümüzü, bize emanet edilen Cumhuriyeti nasıl savunacağımızı, yücelteceğimizi öğreniyor, öğrenmeye devam ediyoruz.

***

İnsan Doğan Cüceloğlu, güle güle!