Ecdadı kim sıfırladı?

Hatay Arkeoloji Müzesi’ndeki kimi eserlerin görüntüleri, ülkemizde son yıllardaki “restorasyon” uygulamalarını tekrar gündeme taşıdı. IŞİD’in Ortadoğu coğrafyasında patlatarak, parçalayarak, kazıyarak gerçekleştirdiği tarihi eserleri yok etme operasyonu, Türkiye’de de “restorasyon” adı altında gerçekleşiyor. Üstelik, bu pek yeni bir durum da sayılmaz. Yeni ve son yıllara mahsus olan, “ecdadımıza sahip çıkıyoruz” cümlesi eşliğindeki tarih katliamları.

Konunun uzmanı mimarlık ve sanat tarihçilerinin restorasyon konusunda “Allah’ın 3 Emri” belledikleri maddeler şöyle:

1. Disiplinlerarası ciddi bilimsel çalışma yapıla

2. Restorasyonun amacı (yaşatmak, yeniden fonksiyon, koruma,vb.) belirlene

3. Yapılan tüm uygulamalar mutlaka geri dönüşlü ola

Bu ayki #tarih dergisinin kapak konusu olarak işlenen “Yeni Osmanlı Kafası” dosyasında, özellikle Osmanlı dönemi yapılarının nasıl bizzat Osmanlı padişahları tarafından yokedildiğini örneklerle anlattık. Cumhuriyet döneminde, bizzat Atatürk’ün inisiyatifiyle, Konya ziyareti sırasında İsmet İnönü’ye çektiği telgrafla başlatılan tarihi eserleri koruma anlayışının, 1950’lerde “muhafazakâr” Adnan Menderes tarafından nasıl tersine çevrildiğini de.

Maalesef sonrasındaki gelişmeler, başta İstanbul olmak üzere ülkemizin dört bir yanındaki kültürel mirasın yok edilme, yurtdışına kaçırılma, restorasyon adı altında rezilleştirme tarihidir.

Sistematik tahribat, disiplinlerarası çalışma eksikliği, hem bütünsel bir anlayışın (eserin çevresiyle değerlendirilmesi) hem detaycılığın (eserin kendi içindeki formlar) olmaması, uygun ekip kurulamaması, bazen niyet iyi de olsa restorasyon uygulamalarını felakete götürüyor.

İşte son yılların öne çıkan belli başlı restorasyon felaketleri...

İSTANBUL SURLARI

Fatih’in yapmadığını torunlar becerdi...

İstanbul surları 90’lı yıllarda restore edilmeye başlandı. 14 ayrı şantiyede gerçekleşen çalışmalarda, dönemin belediyesi elinden geleni yapmaya çalıştıysa da, uzman hocalar ortak bir üslup geliştiremedi. Surların yıkılan bölümleri hiçbir zaman olmadığı şekilde yeniden yapıldı. İşler çoğunlukla şantiyedeki ustaların inisiyatifine bırakıldı; hocalar da sonradan bu taş ustalarını suçladı. Uygulamalar sırasında

Uygulamalar sırasında dozerler vahşi bir tahribat yaptı. Osmanlı dönemi izleri de büyük ölçüde yok edildi. (Belgrad Kapı’da 1453’te surlara saplanan güllenin bulunduğu bölüm bile restore edildi!)

Mescit, sahne ve sarnıç

MALABADİ KÖPRÜSÜ

Türkülerde kaldı

Artukluların 13. yüzyıl şaheseri, şarkılara, türkülere de konu olmuş muhteşem yapısı 1980’lerde defalarca restore edildi. Her seferinde daha da tanınmaz hale gelen köprünün sadece adı aynı kaldı.

DİVRİĞİ KALE CAMİİ

Ruhuna el-fatiha

Anadolu’nun en eski camilerinden Mengücekoğullarının inşa ettiği cami, neredeyse hiç bozulmadan 80’lere kadar gelmeyi başarmıştı. Bu yıllarda başlayan restorasyonlarla mimari detay yok edildi, geri gelmemecesine gitti.

RUMELİHİSARI

Rumelihisarı’nda yapımı devam eden mescit, geçen haftanın en çok tartışılan konularından biri oldu. Özellikle Cumhurbaşkanının, buradaki işleme karşı çıkan bir sanatçıyı “cibiliyetsiz”likle suçlaması da siyaset tarihimizde yerini aldı. Hisarın içindeki 15. yüzyıl yapısı mescit, depremlerle yıkılmıştı. Yakın tarihimizde aynı alana yapılan tiyatro sahnesi de, uzun yıllar boyunca çeşitli oyunlara, konserlere ev sahipliği yaptı. Tarihi yapıların kültürel alanlar olarak kullanılması dünyada da görülen bir uygulama. Ancak alanın sahne olarak kullanılmasının da, tarihi yapıya zarar verdiği açık. Bununla birlikte fonksiyonunu yitirmekten öte, neredeyse tamamen yıkılmış bir mescidi yeniden yapmak, şüphesiz tarihî olmaktan ziyade siyasi bir tercih. Kaldı ki mescidin altında da tarihi bir Bizans sarnıcı bulunuyor. Yeni proje gerçekleştirilirken, bu yapı tamamen yok sayıldı. Hatta mescidin duvarları sarnıcın üzerine oturtuldu. Her iki kültür varlığına da saygı gösteren bir proje yapılmadı.

İSHAK PAŞA SARAYI

Geri dönüşü yok

18. yüzyılın en önemli ayan saraylarından biriydi. 1970’lerden itibaren başlayan restorasyonlar sırasında perişan edildi. Her aşamasında yeniden inşa ve modern kurgu uygulamaları yapıldı. Birçok bölümü geri dönülemez şekilde yok edildi.

ACEMOĞLU HAMAMI

‘Yeniçeriler’ otelde

İstanbul Vezneciler’de Celal Ağa Konağı isimli otelin arkasında bulunan tarihi hamam, Yeniçeri kışlalarının hamamıydı. 16. yüzyıl yapısı birkaç hatıradan biriydi. Önüne yapılan kaçak otel inşaatı sırasında, restore edilirken bambaşka bir hale sokuldu ve otelin hamamı oldu.

SÜHEYL BEY CAMİİ

Klasik, barok oldu şimdi apartman

İstanbul’da Fındıklı- Tophane arasında bulunan 16. yüzyıl yapısı tarihi cami, Abdülmecit zamanında dönemin barok anlayışına göre yeniden yapılmıştı. 21. yüzyılda da zamanın gelişkin “Türkİslam sentezi apartman anlayışı”na göre, yine restore ediyoruz denilerek yıkıldı ve tekrar yapıldı.

BURSA HİSARI

Modern kale daha iyidir

Geçen yıllarda tamamen yeniden inşa edildi. Bizans dönemi duvarları, Osmanlı döneminde kısmen korunmuştu. Bursa’nın Hisar mahallesini çeviren bu yapı son taşına kadar yıkıldı ve yeniden yapıldı. Şimdi “bembeyaz” muhteşem surlarıyla yerli ve yabancı turistleri karşılıyor.

 YAĞIBASAN MEDRESESİ

The Medrese restaurant

Niksar’da, Anadolu’nun en eski Türk-İslam eğitim yapılarından biriydi. Çok yeni zamanlarda “restore” edildi. Daha doğrusu başka bir şekle sokuldu. Şu anda “Türk-İslam” yemeklerinin yenildiği bir lokanta!

SAHABE TÜRBELERİ

Bugünün Cumhurbaşkanı yıktı ve baştan yaptırdı

Bugünün Cumhurbaşkanı, dönemin İstanbul Belediye Başkanı’nın zamanında, II. Mahmut ve II.Abdülhamit devrinde bakım ve onarım geçiren bazı sahabe türbeleri, “restore ediyoruz” denilerek tamamen yıkıldı ve baştan yapıldı. Eğrikapı’daki türbe veya Ayvansaray’daki Kandilli Türbe gibi çok kıymetli eserler yok edildi.