Woody Guthrie'den "Toprak Ev"

"Bu toprak senin toprağın…"

Geçen ay, 27 Ocak’ta, Pete Seeger’ın ölüm haberi geldiğinde, derin bir sızı duymuştum yüreğimde. Haberi gazete için toparlamaya çalışırken, Amerikan folk müziğine yepyeni bir yön vermekle kalmayan, insan hakları savaşımını müziğinin ayrılmaz bir parçası kılan Seeger’ın bir zamanlar çok sık mırıldandığımız şarkıları yankılanıyordu kafamın içinde. “Where Have All the Flowers Gone”… Evet, nereye gitmişti bütün o çiçekler?..
Sonra, o yalın, süssüz, sevecen, ama sevecen olduğu kadar da sarsıcı ve içe işleyen şarkısı düşmüştü aklıma: “What Did You Learn in School Today?” Her zamanki “çevirgenliğimle” çevirmeden edememiştim:

“Bugün okulda ne öğrendin / Benim güzel yavrucuğum? … // Washington’ın hiç ölmediğini öğrendim. / Askerlerin pek ender öldüğünü öğrendim. / Herkesin özgür olduğunu öğrendim, / Öyle dedi bana öğretmenim. … // Öğrendim ki hükümetimiz güçlü olmalıymış; / Hep haklıymış, hiç yanılmazmış; / Üstün insanlarmış liderlerimiz, / Onları seçip durmakmış bizim işimiz…”

O gün, yirmili yaşlarımıza güzellik, umut ve anlam katan Seeger’a yazıklanırken, Almanac Singers’da birlikte çaldığı Woody Guthrie’yi de anmadan geçememiştim. Çok geçmedi, Kolektif Kitap, Guthrie’nin biricik romanı “Toprak Ev”i yayımlayıverdi. Yalnızca Seeger’ın değil, Bob Dylan’ın, Bruce Springsteen’in ve daha nicelerinin yolunu açan, “This Land Is Your Land”in, Steinbeck’in “Gazap Üzümleri”nden esinli “Tom Joad”un yaratıcısı Guthrie’nin ABD’de yıllar sonra yayımlanabilen romanını…

Peki, “Toprak Ev”in ABD’de yayımlanması neden 2012’ye, Guthrie’nin doğumunun yüzüncü yılına kalmıştı? Kitabın HarperCollins’ten yayımlanmasına önayak olan Johnny Depp ve Douglas Brinkley, bunun birkaç nedeni olabileceği kanısındalar. Guthrie, belki de, romanın film haklarının satılabileceğini umuyordu ve sabırla bunu beklemişti. Belki, romandaki bazı şeylerin modasının geçmiş olduğu duygusuna kapılmıştı. Belki, cinsellik konusundaki gözüpek yaklaşımının zamanının ötesine geçtiğini seziyordu. Belki, o cesaretli sevişme sahnesinin yer aldığı bu roman, Henry Miller’ın “Yengeç Dönencesi” ve “Oğlak Dönencesi”nin yasaklandığı bir ortamda haksız suçlamalarla karşılaşabilirdi.

Pek çok neden sayılabilir. Ama şimdi önemli olan, hayranlarının, yalnız hayranlarının mı, edebiyat okurlarının da, daha on beşindeyken evden ayrılarak yük trenleriyle ülkeyi dolaşmaya başlayan, yanından ayırmadığı gitarı ve armonikasıyla Büyük Bunalım döneminin işsiz ve göçmen kamplarında yaşadıklarını şarkılarına yansıtan bu efsanevi folkçunun tek romanına kavuşmuş olmaları.

Sıradan bir çiftin, Tike ile Elle May’in daha güzel yaşam düşlerinin, aşkın ardından koşuşlarının, ama daha çok da yozlaşmış bir dünyada anlam arayışlarının öyküsü olan “Toprak Ev”, kimi eleştirmenlerin gözünde, “Toz Çanağı Amerika’sının güçlü bir portresi”.

“Toz Çanağı” deyip geçmemeli. Toz Çanağı ya da Dust Bowl, ABD’deki Büyük Ovalar’ın bir bölümünü kaplayan koca bir bölge. Toz Çanağı deyimi, 1930’ların başında bölgeyi etkileyen koşullardan geliyor. Burada uzun süre aşırı otlatma yapılması, toprakların kötü biçimde işlenmesi, ardından kuraklıkların yaşanması sonucunda, ikide bir patlayan toz fırtınaları tüm bölgeyi etkilemiş, 1929 Büyük Bunalımı sırasında binlerce aile bölgeden ayrılmak zorunda kalmıştı.

Sözünü ettiğim toz fırtınalarının “Toprak Ev”de nerdeyse ilençli bir roman karakterine bürünmesi ve Guthrie’nin, çevreyi talan eden kereste tacirlerine meydan okuyarak doğayı ve insanı acımasızca sömüren düzenin karşısına dikilmesi, “Bu ülke senin ülken” dediği toprakların özgürce ekilebilmesini savunması, bu unutulmaz, çok yönlü sanatçının, günümüzde tüm dehşetiyle beliren ekolojik tehlikelerin ayırdına ta o günlerde vardığını da gözler önüne seriyor.

Kimileri, “This Land Is Your Land”in bir eşlikçisi olarak görüyor Guthrie’nin romanını. Bazıları, bu romanda, Steinbeck’in toplumsal sorumluluk taşıyan, sürükleyici biçemiyle D. H. Lawrence’ın erotik içtenliğini buluyor. Kimileri, ayrıksı ve lirik bir tat taşıyan bu “Amerika öyküsü” ile, bugünün bunalımlı ABD’si arasında bağlar kuruyor.

En iyisi, indirin Guthrie’nin şarkılarını, onlar eşliğinde başlayın “Toprak Ev”i okumaya…