Şeker fabrikalarının geleceği parlak görünmüyor

Özelleştirmeden sonra, bazı şeker fabrikalarının geleceği fazla parlak görünmüyor. Şeker sektöründe bir fabrikanın rantabl olabilmesi için yılda 110-120 gün çalışması gerekirken, kamuya ait fabrikalarda bu sürenin ortalama 64 gün olduğu belirtildi. Bu durumda, kampanya süresi çok kısa olan fabrikaların, özelleştirme sonrasında faaliyetini sürdürmesinin fazla mümkün olmadığı kaydediliyor.

Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu'nun (YDK) Türkiye Şeker Fabrikaları'nın (TÜRKŞEKER) 2007 yılı faaliyetlerine ilişkin raporuna göre, pancar şekeri üretiminde 110-120 günlük kampanya, bir fabrika için ''optimum'' kabul ediliyor. Ancak, TÜRKŞEKER'e bağlı 25 fabrikada, ortalama kampanya süresi, 2006 yılında 74, 2007 yılında 64 gün oldu. 2008 yılında bu sürenin 73 gün olduğu öğrenildi.

Rapordaki verilere göre, optimim 110-120 günlük kampanya süresine ve ortalama 64 günlük gerçekleşmeye karşın, 2007'de, Alpullu fabrikası 41 gün, Kars fabrikası 42 gün, Susurluk Fabrikası 46 gün, Çarşamba fabrikası ise 48 gün çalıştı. Üretim kampanyası, Erciş fabrikasında 51 gün, Muş fabrikasında 52 gün, Çorum fabrikasın 54 gün, Elbistan fabrikasında 55 gün ve Kastamonu fabrikasında 56 gün sürdü. Önceki yıl en uzun süre üretim yapan fabrika, 86 gün ile Eskişehir olurken, Turhal fabrikası 85 gün, Erzincan fabrikası 83, Ereğli fabrikası 82, Ilgın fabrikası da 81 gün şeker üretti. Bazı fabrikalarda üretim süresini uzatmak için, diğer fabrikalardan şeker pancarı taşındı.

Şeker fabrikalarında kampanya sürelerinin kısalmasında, kota uygulanması ve kuruluş döneminde fabrikaların yer seçimlerinin hatalı yapılmasının etkili olduğu belirtilen raporda, ''Şirketin, küçük ve orta ölçekli fabrikaları ile 30-60 gün kampanya yaparak, özel sektörün 10-12 bin ton-gün pancar işleyen fabrikaları ile mevcut piyasa koşullarında rekabet etmesi olanağı bulunmamaktadır'' denildi.

Özelleştirme Yüksek Kurulu'nun 20 Aralık 2000 tarihli ve 2000/92 sayılı kararı ile özelleştirme kapsamına alınan ve halen özelleştirme çalışmaları sürdürülen TÜRKŞEKER'e bağlı şeker fabrikalarının, coğrafi bazlı olarak 6 grup halinde satılması ve satışların 2010 yılı Ağustos ayı itibariyle tamamlanması öngörülüyor.

YDK'nın 2007 yılına ilişkin raporunda, TÜRKŞEKER'in 2006 yılı faaliyetlerine ilişkin YDK raporunda yer alan ''şirketin rekabet gücünü koruyabilmek için kendi bölgelerinde yetişen pancar ile ancak 1,5 ay (45 gün) kampanya yapabilen fabrikaların faaliyetleri ile ilgili kararlar alınması, pancar kotalarının daha kaliteli üretim yapılan bölgelere kaydırılması'' yönündeki öneri hatırlatılırken, kampanya sürelerinin kısaltılmasının kampanya döneminde istihdam edilen geçici işçilerin maliyetlerinin ve şirketin yükünün artmasına neden olduğu işaret edildi. Konuyu değerlendiren uzmanlar, şeker fabrikalarının gruplar halinde satılması nedeniyle, bunları alan firmaların, verimli ve yer seçimi uygun olan fabrikaları çalıştırmaya devam edip, rantabl olmayan diğer fabrikaları kapatarak, kendine ait şeker kotasını üretimini gerçekleştirebileceğine dikkati çekti.

 

12 bin civarında kadrolu eleman var

Raporda yer alan bilgilere göre, kampanya öncesi istihdam edilen geçici işçilerin görevi, kampanya dönemi itibariyle sona eriyor. Ancak, bu işçilerin her kampanya döneminde çalışmalarında hastalık sigortasından yararlanabilmesi için, ortalama kampanya süresinin altında, 64 gün olmasına karşın, çalışma süreleri 120 güne tamamlattırılıyor. Ortalama 8-10 yıllık geçici bir işçinin aylık maliyeti 2 bin 800 lira olarak kabul edilirken, her kampanya döneminde 4 binden fazla, 2007 yılında 4 bin 399 geçici işçi istihdamı dikkate alındığında, ortaya çıkan yük, doğrudan şeker maliyetlerine yansıtılıyor.

TÜRKŞEKER'in, geçici işçiler dışında, 12 bin civarında kadrolu elemanı bulunuyor. Pancardan şeker üreten Avrupa'daki fabrikalarda, ortalama üretim sezonunun 110-120 gün olmasına karşın, fabrika başına düşen personel sayısının 200'ün altında olduğu, Türkiye'de ise fabrika başına ortalama işçi sayısının 500 civarında bulunduğuna dikkati çekilerek, bunun Türkiye'de şeker üretim maliyetleri içinde işçilik giderlerinin çok yüksek çıkmasına neden olduğu ifade ediliyor.

Raporda, özel sektörde faaliyete geçen şeker fabrikası sayısının artmasının, TÜRKŞEKER'in pazar payının giderek azalmasına neden olduğuna işaret edilerek, ''Gelecek dönemler itibariyle kampanyaların daha uzun olması beklenmemektedir'' denildi. Rapordaki verilere göre, üretici işgücü olarak birim zamanda üretilen şeker miktarı, 2006'da 176 kg/saat iken, 2007 yılında 92 kg/saate geriledi.

 

Pancarın polar değeri düşük

Rapordaki verilere göre, bazı bölgelerde, şeker üretimine uygun kalitede olmamasına karşın, sosyal nedenlerle pancar üretimine devam ediliyor. TÜRKŞEKER tarafından 2007'de alınan pancarın polar değeri, ortalama yüzde 16,74 oldu. Afyon, Burdur, Çorum, Erciş, Ereğli, Erzincan, Erzurum, Ilgın, Kars, Kastamonu ve Muş fabrikalarında yüzde 17-18,86 düzeyinde belirlenen polar değeri, Elbistan ve Elazığ fabrikalarında ortalama polar değerinin altında, yüzde 15,3, Çarşamba ve Susurluk fabrikalarında ise yüzde 12,6-13,5 düzeyinde gerçekleşti. Çarşamba ve Susurluk fabrikalarının bölgelerinde yetişen pancarın yetersiz ve şeker üretimine uygun kalitede olmaması, kampanya sürelerinin kısalmasına, üretimin düşmesine ve şeker maliyetinin yükselmesine neden oluyor.

Raporda, polar şeker oranı düşük, ekonomik olarak şeker üretimine uygun olmayan pancarların şeker üretiminde kullanılmasının maliyeti artırdığı belirtilerek, bu tür yerlerde üreticilerin alternatif ürünlere yönlendirilmesi istendi. Türkiye'de pancar şekeri üretimi, TÜRKŞEKER'e ait 25 fabrika ile özel sektöre ait 8 fabrikada yapılıyor. Toplam 4 milyon 138 bin ton şeker üretim kapasitesinin 3 milyon 148 bin tonu pancar şekeri, 990 bin tonu da nişasta bazlı şeker üretim tesislerine ait bulunuyor.