Özel sektör kur riski kıskacında

Küresel ekonomide aylardır devam eden kriz, rekor düzeyde kaynak aktarımlarını içeren önlemlere rağmen giderek derinleşirken, Türkiye’de özel sektörün, aşırı büyümüş kısa vadeli dış borcu nedeniyle yüksek bir kur riski ile karşı karşıya olduğu belirlendi. Tamamına yakını özel sektöre ait kısa vadeli dış borç stokunun, yılın ilk sekiz ayında net 14.3 milyar dolar büyüyerek Ağustos sonunda 56 milyar doların üzerinde bir büyüklük oluşturduğu açıklandı.

Kurlardaki hızlı yükseliş kısa vadeli dış borç nedeniyle yüklenilen kur riskini aşırı büyütürken, kriz nedeniyle dış kaynak girişinde ortaya çıkan sıkıntı borçların çevrilebilmesini tehlikeye düşürdü. Türkiye’nin tamamına yakını bankalar ile şirketler olmak üzere özel sektöre ait kısa vadeli dış borç stoku, 2007 sonu itibariyle 41 milyar 782 milyon dolar düzeyinde bulunuyordu. Merkez Bankası, Ağustos sonu itibariyle kısa vadeli dış borç stokunu açıkladı. Buna göre Temmuz sonunda 37 milyar doları aşan söz konusu borç stoku, Ağustos ayında 1 milyar 229 milyon dolarlık bir küçülme kaydetti. Ancak bu azalmaya rağmen Ağustos sonu itibariyle 56 milyar 35 milyon dolarla oldukça yüksek düzeyde kalan stok, yılın ilk sekiz ayında net 14 milyar 253 milyon dolar artış gösterdi.

Bankalar net 8 milyar, şirketler 6.4 milyar dolar borç aldı

Söz konusu artış da bankalar ve şirketler kesiminin borcundan kaynaklandı. Özel sektör, artan kriz riskine rağmen, kısa vadeli dış borçlanmaya devam etti. Yedi aylık dönemde şirketlerin kısa vadeli dış borcu 6 milyar 442 milyon dolar artarak 29 milyar 122 milyon, bankalara ait borç da 8 milyar 49 milyon dolar artışla 24 milyar 869 milyon dolara ulaştı. Diğer bir deyişle Ocak-Ağustos döneminde bankalar net olarak 8 milyar, şirketler de 6.4 milyar dolar tutarında kısa vadeli dış borçlanmaya gitti. Merkez Bankası’nın kısa vadeli dış borcu ise sekiz ayda 238 milyon dolarlık bir azalışla 2 milyar 44 milyon dolara geriledi. 2007 sonunda 41 milyar 782 milyon dolar olan kısa vadeli dış borç stoku, bu yıl Ocak’ta 42 milyar 16 milyon, Şubat’ta 43 milyar 468 milyon, Mart’ta 44 milyar 861 milyon, Nisan’da 47 milyar 784 milyon, Mayıs’ta 49 milyar 733 milyon dolar oldu. Haziran’da ilk kez 50 milyar doları aşarak 52 milyar 521 milyon dolar olan kısa vadeli dış borç, Temmuz sonu itibariyle 57 milyar 264 milyar dolara kadar yükseldi, Ağustos’ta biraz azalarak 56 milyar 35 milyon dolar oldu.

AKP döneminde iki buçuk kat arttı

Küresel kriz koşullarında Türkiye’den sermaye kaçışı olasılığı ve dış kaynak teminindeki güçlük nedeniyle ciddi bir kur riski yarattığı için ekonominin cari açıktan sonraki ikinci “yumuşak karnı” olarak nitelendirilen kısa vadeli borç stoku, AKP tek parti hükümetlerinin iş başında olduğu 2002 sonundan bu yana bir artış gösterdi. Bu dönemde en büyük artış da şirketler kesiminin borç yükünde gerçekleşti. Anılan dönemde uygulanan yüksek faiz-düşük kur politikası, cari açığı büyütürken, bankalar ve şirketler kesiminde dövizle borçlanarak, devlet iç borçlanma senetlerine yatırma eğilimini de güçlendirdi. 2002 sonunda 16 milyar 424 milyon dolar olan kısa vadeli dış borç, bu yılın Ağustos ayı sonuna kadar olan dönemde yüzde 241.2 oranında 39 milyar 611 milyon dolar artış gösterdi. Bu artış da tamamen özel sektörden kaynaklandı.

Şirketlerin borcunda rekor artış

Ağustos sonu itibariyle kısa vadeli dış borç stokunun 29 milyar 122 milyon dolarla en büyük bölümünü oluşturan banka dışı özel kesime ait borç yükü, 2002 sonundan bu yana geçen dönemde yüzde 245.7 oranında 20 milyar 697 milyon dolarlık artış gösterdi. Diğer bir deyişle şirketler kesiminin kısa vadeli borç stoku 2002 yılındaki düzeyinin üç buçuk katını geçti. Söz konusu borç stokunun 18 milyar 873 milyonu ithalat borçları, 7 milyar 825 milyonu da prefinansman ve peşin ihracat kredileri olmak üzere toplam 26 milyar 698 milyon dolarını ticari krediler oluşturdu. Şirketlerin ticari kredileri anılan dönemde yüzde 273.7 oranında 19 milyar 554 milyon dolar arttı. Şirketler kesiminin diğer kredileri de aynı dönemde yüzde 89.2 büyüyerek 2 milyar 424 milyon dolara çıktı.

Bankaların 24.9 milyar dolar kısa vadeli borcu var

Bankaların 2002 sonunda 6 milyar 344 milyon dolar olan, 2006 sonunda 19 milyar 830 milyon dolara kadar yükseldikten sonra azalarak 2007 sonu itibariyle 16 milyar 820 milyon dolara inen kısa vadeli dış borçlarının hacmi, yeniden artmaya başladı. Söz konusu borç stoku bu yılın Ağustos sonu itibariyle 24 milyar 869 milyon dolara kadar yükseldi. Bankaların kısa vadeli dış borcu, 2002 sonundan bu yılın Ağustos sonuna kadar olan dönemde yüzde 292 oranında net 18 milyar 525 milyon dolarlık artış gösterdi. Bankaların kısa vadeli dış borcunun 8 milyar 996 milyon dolarını döviz kredileri, 6 milyar 596 milyon dolarını banka mevduatı, 5 milyar 512 milyon dolarını da YTL cinsinden mevduat, 3 milyar 765 milyon dolarını döviz tevdiat hesapları oluşturdu.

Kamu rahat

Bankalar ve şirketler olmak üzere özel sektör, son altı yıllık dönemde kısa vadeli dış borcunu aşırı büyüterek ciddi boyutlarda kur riski altına girerken, kamu ise bu riskten kaçındı. Kısa vadeli dış borcunu 2001 yılında sıfırlayan genel hükümet, izleyen dönemde yeni borç almazken, Merkez Bankası’nın 2002 sonunda 1 milyar 655 milyon dolar olan, 2004 sonunda 3 milyar 287 milyon dolara çıkan kısa vadeli dış borcu ise izleyen dönemde düşüş trendine girdi. Merkez Bankası’nın kısa vadeli dış borcu 2007 sonunda 2 milyar 282 milyon dolara geriledi, bu yılın Ağustos sonu itibariyle de 2 milyar 44 milyon dolara kadar geriledi.