Ortadoğu’nun CERN’i Prof. Zehra Sayers’e ‘Bilim diplomasi Ödülü’nü kazandırdı

Biyofizikçi Sayers’e Amerikan Bilim İlerleme Derneği’nin bu ödülü Ortadoğu’da CERN benzeri ‘SESAME’ adlı laboratuvarın kurulmasındaki rolü ve İsrail-İran, Türkiye-Güney Kıbrıs gibi ülkeleri bir araya getiren yönlendirici çalışmaları nedeniyle verildi.

cumhuriyet.com.tr

Sabancı Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi’nin kurucu öğretim üyelerinden Zehra Sayers ve çalışma arkadaşları, Ortadoğu bölgesinde ilk senkrotron ışınımı laboratuvarının kurulmasındaki rolü ve yönlendirici çalışmaları sebebiyle “Bilim Diplomasi Ödülü” kazandı.
Yapısal biyolog olan Zehra Sayers, 2001 yılından bu yana Ürdün’deki Ortadoğu Senkrotron Işınımı Deneysel Bilim ve Uygulamaları (SESAME) Laboratuvarı’nın Bilimsel Danışmanlık Komitesi Başkanlığı’nı yapıyordu. Bölgede türünün ilk örneği olan laboratuvar Mayıs 2017’de Allan, Ürdün’de açılmıştı. Sayers, bu laboratuvarın tasarım aşamasından çalışmaya başlamasına kadar bütün süreçte yönlendirici rol oynadı.

Sayers ve dört meslektaşı, projedeki öncü çalışmaları sebebiyle Amerikan Bilim İlerleme Derneği’nin (AAAS) bilim diplomasisi ödülüne layık görüldü.

Ortadoğu’da bir ilk

Nature’a konuşan Sayers, SESAME’deki çalışmalardan bahsetti. Lefkoşa’daki Kıbrıs Enstitüsü’nden bazı bilim insanlarının diş ve kemik gibi insan kalıntılarını analiz ettiklerini ve başka bir grup bilim insanının ise bölgedeki toprak ile hava kalitesini ölçüp kurşun ve arsenik gibi ağır toksik metallere baktıklarını söyledi.

‘100 bin kişi eğittik’

SESAME’nin bilim insanları arasında bir iletişim yolu açtığını belirten Sayers, “Bu Ortadoğu’da önemli. 2000’den bu yana yapılan SESAME toplantılarımızda farklı ülkelerden, kültürel geçmişlerden, inançlardan ve siyasi görüşlerden insanların birbirleriyle konuştuğunu fark ettik” dedi.
Projenin başında bazı maddi engeller olduğunu ifade eden Sayers; Ürdün, Türkiye, İsrail, İran ve Mısır’dan oluşan üye ülkelerden 1’er milyon dolar gönüllü katkı payı alma fikriyle bu engeli aşmaya çalıştıklarını, ancak Arap Baharı ve yaptırımlar sebebiyle Mısır ile İran’dan bu katkının alınamadığını, yine de diğer iki ülkeyle birlikte bu engeli aştıklarını ifade etti.

SESAME ile bölgede 100’den fazla kişiyi eğittiklerini de sözlerine ekleyen Sayers, “En yüksek bilimsel hedeflere ulaşmamış olsaydık, insanlar bu laboratuvara veya ortaya çıkan çalışmalara saygı duymazdı” ifadelerini kullandı.

Türkiye’de kariyerinin başında bulunan bilim insanlarına da tavsiyeler veren Sayers, “Sakin olun, denemeye devam edin ve çalışma standartlarınızı yüksek tutun. Aklınızda bir hedef varsa, sizi her zaman düz bir yol beklemez. Kendinize sorun: Kimse seni izlemese bile maraton koşar mıydın?”

Ömrünü bilime adamış bir kadın

2010 yılından bu yana Sabancı Üniversitesi Temel Geliştirme Direktörlüğü görevini de yürüten Sayers, lisans derecesini fizik dalında Boğaziçi Üniversitesi’nde, doktorasını ise Londra Üniversitesi’nde Biyofizik alanında tamamladı. Daha sonra Açık Üniversite, Oxford’da ve Uppsala Üniversitesi’nde doktora sonrası araştırmacı olarak çalışan Sayers, 1985 yılında Almanya’da Avrupa Moleküler Biyoloji Laboratuvarı’nın (EMBL) Hamburg’daki laboratuvarına ilk kadın kadrolu araştırmacı olarak katılarak senkrotron X-ışınımının biyolojik moleküllerin yapı çalışmalarında kullanımının öncüleri arasına girdi.

Geçmişte Sabancı Üniversitesi’nde rektörlük de yapan Sayers ayrıca, Stanford Senkrotron Işınımı Laboratuvarı (SSRL), Fransız ve Belçika Ulusal Bilimsel Araştırma Kurumları için hakemlik yapıyor. Türk Hızlandırıcı Merkezi Projesi (THM) Uluslararası Bilimsel Danışmanlık Komitesi ve EMBL Hamburg Proje Değerlendirme Paneli üyeliği gibi çeşitli uluslararası oluşumlarda da görev alıyor.Sabancı Üniversitesi’nde 2000 yılında başlattığı çalışmalarla Türkiye’de rekombinant protein üretimi, protein kimyası analizleri ve proteinlerde üç boyutlu yapı deneysel çalışmalarına da öncülük eden ve bu alanlarda çok sayıda öğrenci yetiştiren Sayers’in bilimsel çalışmaları, İsveç Doğa Bilimleri Araştırma Konseyi, TÜBİTAK, Avrupa Moleküler Biyoloji Organizasyonu (EMBO), UNESCO, Jülich Araştırma Merkezi gibi kurumlarca destekleniyor.