Kitap tutkunları için bir hazine

Fatih Sultan Mehmed’in çevirttiği, Topkapı Sarayı Müzesi’nin en nadide kitaplarından Klaudios Ptolemaios’un Coğrafya El Kitabı el yazması tüm cepheleriyle ilk defa bilim dünyası ile buluştu. Araştırmalarını İsviçre Bern Üniversitesi Ptolemaios Enstitüsü’nün yürüttüğü restore edilen kitabın tıpkıbasımı ve araştırma raporu Boyut Yayıncılık tarafından iki cilt halinde yayımlandı. İTÜ Maden Fakültesi ve Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Celâl Şengör’ün “Kitaplarının Işığında Fatih Sultan Mehmet’in Entelektüel Kişiliği” hakkında özgün ve kapsamlı makalesinin yer aldığı kitabın sunum yazısını İlber Ortaylı kaleme aldı.

Fatih’in eline geçen kitap

İstanbul Teknik Üniversitesi Rektörlük Binası’nda dün basının da hazır bulunduğu bir oturumla tanıtılan kitap uzun bir çalışmanın ürünü. Fatih Altaylı’nın moderatörlüğünde yapılan oturumda söz alan Prof. Dr. Celâl Şengör dilimizde Batlamyus olarak bilinen tüm zamanların en büyük coğrafyacılarından Ptolemaios’un Coğrafya Kitabı’nın yaklaşık 2000 yıla dayanan tarihçesini anlatırken, İTÜ Rektörü Prof. Mehmet Karaca ve kitabın replikasını basan Boyut Yayın Grubu Genel yayın Yönetmeni Bülent Özükan da kitabın basım hikâyesine dair bilgiler verdiler. Şengör, orijinali M.S. 2. yüzyılda kaleme alınan kitabın 13. yüzyılda Chora Manastırı papazı tarafından bulunup çoğaltıldığını anlattı ve şöyle devam etti: “İstanbul’un fethinden hemen sonra Fatih Sultan Mehmed’in istediğiniz ganimeti alın ama kitapları bana bırakın dediği bilinir. Topladığı o kitaplar içinde de din kitaplarından ziyade zamanın bilim kitapları var. İşte o kitaplardan biri de Ptolemaios’un Coğrafya’sı. Kitap 1464 senesinde Fatih’in eline geçiyor ve Fatih hayran oluyor. Fakat Fatih öldükten sonra bu kitap çok ihmal edilmiş, hatta bir sene suyun içinde kalmış, Topkapı Sarayı’nın zindanlarında. 1926 senesinde Atatürk’ün emriyle Halil Edhem, Topkapı’nın envanterini çıkarmaya başladığında kitap yeniden keşfediliyor. O sırada Efes kazılarını yürüten Adolf Deismann’ın da katkılarıyla kitabın restorasyonu için harekete geçiliyor ve Atatürk’ün yine emriyle restorasyon başlıyor.”

İzin için yedi yıl beklendi

Kitabın günümüzdeki basım hikâyesi ise 2000’li yıllarda başlamış ve faksimilinin çıkarılması bizzat Celâl Şengör’ün finanse etmesiyle kotarılmış. Bu süreçte Kültür Bakalığı’nın tek dahli ise kitapla ilgili çalışma yapılmasına izin vermesi olmuş. Şengör ,“Tam yedi yıl bekledik. Nihayet İlber Ortaylı Topkapı’nın başına geçince zamanın Kültür Bakanı Atilla Koç’u arayıp bir saydırdı da ertesi gün izin çıktı” diyerek anlatıyor o günleri. Boyut Yayın Grubu’nun sahibi Bülent Özükan ise “Kültür Bakanlığı’ndan maddi bir destek aldınız mı” sorusunu “Hayır, hatta yetkili mercilere telif ödemesi yaptık” diyerek tamamlıyor resmi. Özükan, yedi yıl süren bir çalışma sonucu bu kitabın basılabildiğini anlatırken “Kitabın bir cildi sadece replikanın araştırma raporu ve Celâl Bey’in Fatih Sultan Mehmed üzerine müthiş bir makalesi ilk defa bu kitapta yer alıyor” bilgisine de verdi