Kafesteki Kongolu çocuk: ABD'deki hayvanat bahçesinin özür dilemesi neden 114 yıl aldı?

Günümüzde Kongo Demokratik Cumhuriyeti'ne ait topraklardan 1904'te Ota Benga adlı Afrikalı genç bir erkek kaçırılmış ve hayvanat bahçesinde sergilenmek üzere ABD'ye götürülmüştü.

Olayla ilgili bir kitap yazan ve birçok yazı kaleme alan gazeteci Pamela Newkirk, Ota Benga'nın yaşadıklarını on yıllar boyunca örtbas etme girişimlerine ışık tutuyor.

New York'taki Bronx Hayvanat Bahçesi'nde kafese kapatılarak maymunlar arasında sergilenen Afrikalı ile ilgili haberler uluslararası düzeyde de dikkatleri çekmeye başladıktan 100 yılı aşkın bir süre sonra Bronx nihayet pişmanlık duygularını ifade etti.

Ota Benga'nın 1906'da hayvanat bahçesinde sergilenmesi hakkında Doğal Yaşamı Koruma Derneği'nin (Wildlife Conservation Society - WCS) özrü, ABD'de siyah George Floyd'un polis tarafından öldürülmesi üzerine dünya çapına yayılan protestoların ardından geldi.

WCS başkanı Christian Samper, "WCS'in kendi tarihi ve kurumumuzdaki ırkçılık üzerine düşünmenin" önemli olduğunu söyledi.

Bronx'u işleten WCS'nin, Ota Benga'nın hayvanat bahçesinde sergilenmesi olayı ile ilgili şeffaf davranması gerektiğini kaydetti. Ota Benga 1906'da 8-28 Eylül arasında sergilenmiş ve ilk günün ardından Avrupa'da ve ABD'de gazete başlıklarına yansımıştı.

Ancak bu gecikmiş özür, olayla ilgili yıllardır devam eden engelleme ve geciktirme taktiklerinin ardından geldi.

'Hayvanat bahçesinin çalışanıydı' iddiası

WSC, bu konuyu öğretici bir ders olarak kullanmak yerine yüz yıl boyunca olayın üzerini örtbas etmeye çalıştı.

Arşivde yer alan 1906 tarihli bir mektup, artan eleştiriler karşısında yetkililerin, Ota Benga'yı hayvanat bahçesi çalışanı olarak gösterme yoluna gittiğini ve bunun on yıllar boyunca işe yaradığını gösteriyor.

Ota Benga kimdi?

• Ota Benga, Mart 1904'te Amerikalı köle taciri Samuel Verner tarafından o zamanlar Belçika Kongosu olarak anılan bölgede yakalanmıştı. Kesin olarak bilinmese de 12-13 yaşlarında olduğu sanılıyor.
• O yıl St Louis'de düzenlenecek olan Dünya Fuarı'nda sergilenmek üzere sekiz diğer genç erkekle birlikte gemiyle New Orleans'a götürülüyor.
• Kış boyunca devam eden fuarda, Afrikalı tutsaklar yeterli barınma ve giysiden yoksun halde tutuldular.
• Eylül 1906'da 20 gün boyunca New York'taki Bronx Hayvanat Bahçesi'nde sergilendi ve büyük bir izleyici kitlesi çekti.
• Hristiyan din adamlarının karşı çıkması üzerine New York'ta Afrika kökenli Amerikalı Rahip James H Gordon tarafından işletilen Howard Kimsesiz Siyahlar Yurdu'na götürüldü.
• Ocak 1910'da Virgina'da siyahların gittiği Lynchburg din okuluna götürüldü ve orada yaşamaya başladı.
• Orada, mahalleli erkek çocuklarına avlanma ve balık tutmayı öğretti, Afrika'da nasıl yaşadığını anlattı.
• Aile özlemi ile depresyona girdiği ve Mart 1916'da silahla kendisini vurduğu biliniyor. O sırada 25 yaşında olduğu sanılıyor.

Kaynak: Spectacle: The Astonishing Life of Ota Benga

1916'da Ota Benga'nın ölümünün ardından New York Times (NYT) gazetesinde çıkan bir makalede onun hayvanat bahçesinde sergilenmesinin şehir efsanesi olduğu ifade edilmiş, orada çalıştığı vurgulanmıştı.

Ancak bu ifadeler 10 yıl önce ABD'de ve Avrupa'daki gazetelerde çıkan haberlerle çelişiyordu. NYT'de bile bu konuda 10'u aşkın haber yayımlanmıştı ve 9 Eylül 1906 tarihli haber başlığında Ota Benga'nın "maymunlarla bir kafesi paylaştığı" belirtiliyordu.

Hayvanat Bahçesi'nin küratörü William Bridges ise 1974'te yazdığı bir kitapta, WSC'nin arşivlerindeki pek çok kanıta rağmen, Ota Benga'nın kafeste sergilenmesine ihtimal vermediğini, aradan geçen bu kadar zaman sonra kesin olan tek şeyin "Ota Benga'nın New Yorklulara ilginç geldiğini ve yapılanların iyi niyetli olduğunu" söylüyordu.

'Tutsak eden ile tutsak alınan arasındaki dostluk'

1904'te silahlı bir halde Kongo'ya gidip Ota Benga'yı ve diğer Afrikalıları tutsak eden Samuel Verner'in torununun 1992'de yazdığı bir kitapta da tuhaf bir şekilde Verner ile Ota Benga'nın dostluğundan söz ediliyor, hatta Ota Benga'nın New Yorklular için sergilenmekten hoşnut olduğu iddia ediliyordu.

Yani 100 yılı aşkın bir süre boyunca, Ota Benga'yı pervasızca sömüren kurum ve kişiler ile onların mirasçıları, doğru olmayan anlatımlarla tarihsel gerçekleri çarpıttılar.

Bugün bile WSC başkanı Samper, Ota Benga'nın "günlerce" sergilenmesinden dolayı özür diliyor, üç hafta boyunca maymun kafesinde tutsak edilmesinden dolayı değil.

WSC, olayla ilgili belgeleri dijital ortamda yayımladı. Ancak bunların çoğuna ben zaten 2015'te yayımlanan 'Spectacle: The Astonishing Life of Ota Benga' (Görülecek Şey: Ota Bnega'nın İnanılmaz Hayatı) adlı kitabımda yer vermiştim.

Kitabın yayımlanmasının üzerinden geçen beş yıl boyunca WSC yetkilileri inanılmaz bir şekilde medyanın tüm sorularını yanıtsız bıraktığı gibi pişmanlık ifade etmekten de kaçındı.

'Maymun evinde en iyi oda'

WSC başkanı Samper açıklamasında "Bu eylemler nedeniyle veya daha önce bizim olanları açıktan kınamamamız yüzünden pek çok insanın ve kuşağın incinmesinden dolayı derin bir pişmanlık duyuyoruz" diyor.

Ayrıca Ota Benga'nın sergilenmesinde doğrudan rolü olan öjenikçi (insan ırkını kusursuzlaştırmaya çalışan) Madison Grant ve Henry Fairfield Osborn gibi kurucu üyelerini de kınadı.

Ancak hayvanat bahçesinin kurucu yöneticisi William Hornaday'in adını anmadı.

Hornaday, yamyamlık izlenimi vermek için Ota Benga'nın kafesine kemik parçaları yerleştiriyor ve onun "maymun evinde en iyi odaya" sahip olduğunu söyleyip övünüyordu.

Bazıları WSC'nin özrünün tam olmadığına ve önde gelen eğitim kurumlarından birine uygun bir şekilde tüm gerçekleri özenle dile getirmesi gerektiğine inanıyor.

Bronx Hayvanat Bahçesi'nin kuruluş ilkeleri, bugün hala yansımaları görülen ırksal gerilik teorilerinin etkili yayıcıları arasında yer alıyordu.

WSC'nin eğitim merkezine, trajik hayatı ve mirası Bronx ile ayrılmaz bir şekilde bağlantılı olan Ota Benga adının verilmesi de öneriler arasında yer alıyor.