Fındık, umut ve yoksulluk

Ordu’nun köy yolları onlarca kişiyi ayakta taşıyan kamyonlara ev sahipliği yapıyor. Sabah erken saatlerde yollara çıkan, hava kararmaya yakın dönüş yollarına giren kamyonlar Doğu’dan gelen erkek, kadın, genç, yaşlı, çocuk mevsimlik işçileri taşıyor.

Her yıl biraz vicdanı olan herkesi rahatsız eden Doğulu mevsimlik işçilerin dramı bu yıl Ordu’da çok daha acı biçimde yaşanıyor. Valiliğin Kürt işçileri şehir merkezine sokmaması ve daha önce kalma yeri olarak gösterilen Melet Çayı kenarında kalmalarını yasaklaması nedeniyle binlerce işçi kentin farklı ilçe ve köylerinde insanlık dışı koşullarda konaklıyor.

İşçilerin yaşamlarını kendilerinden dinlemek için sabah erken saatlerde Perşembe’nin içeri kısımlarda kalan Saray’a doğru yol alıyoruz. İşçilerin kaldıkları alanlardan birini bulup içeri yöneliyoruz. Birkaç derme çatma büyük çadırın bulunduğu toprak alanda ayakları çıplak, büyük bir çocuk grubuyla karşılaşıyoruz. Büyükler çalışmaya gitmiş, aşçı kadınlarsa ilerideki çeşmeden su almaya… Çocuklar her soruya beraber cevap veriyor. “Adın ne?” diye sorduğunuzda büyük bir gürültü kopuyor: “Adım Dilan”, “Benim adım Nazlı”, “Benimki Ahmet”, “Ben Yakup”, “Benim adım Maviş”… Mukaddes’in eli şişmiş, gösteriyor. “Ne oldu” sorusuna “Arı soktu, çok acıdı” diye cevap veriyor. Onun ardından tüm çocuklar başlıyor vücutlarının nerelerinden sokulduklarını ve nerelerinin yara bere içinde olduğunu göstermeye. Davetsiz misafirleri rahat etsin diye ille çadırın altına, gölgeye oturtuyor, su ikram ediyorlar. Sohbet sürerken aşçı kadınlar geliyor ellerinde su dolu bidonlarla. İşçilerin çok yüksekte bir tepeye gittiklerini ve akşam döneceklerini söylüyorlar. Akşam görüşmek üzere ayrılıyoruz.

Akşam çocuklar yine bağırarak karşılıyor bizi. Bir süre sonra bir kamyon dolusu işçi geliyor. İçlerinde çok dik ve dikenli alanlarda “fındık toplamaya yarayan” 10 yaşındaki çocuklar da var, 60 yaş üstü erkek ve kadınlar da…

Tanışıyoruz, ortaya serilen halının üzerine oturuyoruz ardından da onların yaşananlardan ne kadar korktuklarını yüzümüze vuran cümleleriyle karşılaşıyoruz: “Konuşamayız. Konuşursak jandarma falan gelir…” Haberler sayesinde onların sorunlarının daha görünür olacağını, isterlerse yakından fotoğraflarını çekmeyebileceğimizi, isimlerini yazmayabileceğimizi söylüyoruz ama nafile… Saygı gösteriyoruz kararlarına ve o saatten sonra pek fazla aracın geçmediği köy yolunda yürümeye koyuluyoruz… Yarım saat sonra üzerinden geçtiğimiz köprünün altından akan derede yıkanan başka bir işçi grubuyla karşılaşıyoruz. Görüşmeyi kabul ediyor ve bizi çadırlarına götürüyorlar. Yaşamlarını, 22 yaşında Urfa’dan gelen Fadıl İşbitiren anlatıyor. Fadıllar toplam üç aile, Urfa’dan tutukları, 15 kişilik minibüse 25 kişi binip 15 saat yolculuk yaparak gelmişler Ordu’ya. “Sırf Doğulu olduğumuz için az ücrete çalışıyoruz” diye yakınıyor Fadıl. İnsan Hakları Derneği’nin de bölgedeki mevsimlik işçilerin çalışma koşullarıyla ilgili raporunda vurguladığı gibi “Yerli halk günlük 30-35, biz 20-25 milyon yevmiyeye çalışıyoruz” diyor. Elektriğin, suyun, tuvaletin olmadığını, tuvalet ihtiyaçlarını ağaçlıklar arasında, yıkanma ihtiyaçlarını ise derede giderdiklerini, yağmur yağdığında çamur içinde kaldıklarını söylüyor. Her gün ayakta durması bile zor dik tepelerde, birkaç kişiyi kene ve arı ısırdığını, çocuklarının çeşitli hastalıklara yakalandığını ekliyor. O anlatırken ailenin Türkçe bilmeyen yaşlıları da katılıyor muhabbete. “Ne diyorlar?” diye soruyoruz, Fadıl çeviriyor: “Bu zorluklar yetmiyormuş gibi bölge insanı bizi hor görüyor, en kötüsü de o diyorlar”. Karanlık çöküyor… Akşam yemeğinde bulgur pilavı, elde açılmış hamur, Irak’tan gelme çay var. Bizi bırakmıyorlar, yemeklerine eşlik ediyoruz. Kimilerinin Adana’ya pamuğa, Yozgat’a şeker pancarına gideceklerini söylüyor Fadıl. Vedalaşırken son söyledikleri ise kendi topraklarında çalışmayı ne kadar özlediklerini ortaya koyuyor: “Allah aşkına şunu da yazın. Urfa’ya su getirsinler. Getirsinler ki oralarda çalışabilelim…” 

İnsanca yaşam herkesin hakkı

İnsan Hakları Derneği, Ordu, Giresun ve Sakarya’da mevsimlik işçilerin sorunlarıyla ilgili bir araştırma yaptı. İşte bazı tespitler: Mevsimlik fındık işçilerinin sayı olarak tespiti çok zor ve yerel yöneticileri de bu konuda pek bilgi sahibi değil. 6-8 bin işçinin olduğu düşünülüyor. Fndık işçileri, geçmişte karşılaşmadıkları bir önyargıyla karşılaştıklarını, köylerin kendilerine su vermediğini, camide cep telefonunu şarja koymak istediklerinde izin alamadıklarını, ortak yaşam alanlarına sık olmasa da gittiklerinde bakışlardan çok rahatsız olduklarını söylüyorlar.

Fındık işçisi ve pamuk, gübreleme, nohut, çapa gibi işlerde çalışmaya çalışan işçilerin, trajedisi daha çalışacağı yere giderken başlıyor. Üstü açık kamyon, kamyonet kasalarında, tren ya da kapasitelerinin çok üstünde bindirilmiş minibüslerde kazalar yaşanıyor.

Belediyeler fındık işçilerinin yaşadığı yere  hizmet vermiyor, içme suyu ve tuvalet, kaldıkları yerlerin temizliği gibi konularda yardımcı olma görevini yerine getirmiyor.

Gerek fındık işçileri, gerekse de diğer mevsimlik işçiler, Ekim sonuna kadar değişik illerde çalıştıkları için birçok çocuk bir okula kayıtlı olduğu halde eğitimden mahrum kalıyor.

Kadınların, tarlalarda çalışma dışında, yaşadıkları çadırlardaki yemek, temizlik, çocuk bakımı gibi sorumlulukları nedeniyle daha çok mağdur oldukları gözlemleniyor. l