Ferdinand Tönnies’ten ‘Cemaat ve Cemiyet’

ŞEHRE GELEN ŞEHİRDEKİLERE BENZER!

Ferdinand Tönnies’in (1855-1936) mihenk taşı etkisindeki bu çalışmasıyla çeşitli düşünürlerin birbirlerinden esinlenerek düşünce sistemlerini adeta DNA aktarımına benzer şekilde yeniden nasıl oluşturduklarını gözlemleyebiliyoruz.

İbn Haldun’dan Montesquieu’ya, Herder’den Rousseau’ya kadar birçok düşünürün savunduğu şehrin kırsaldan, kırsalınsa paralel biçimde şehirden faydalanarak var olduğu düşüncesini farklı bir boyuta taşıyor.

Şehir yaşamının ve bunun sonucu olarak kamusal alanın ortaya çıkışıyla birlikte, kırsal alandaki kolektif cemaat yapısı bozuluyor. Böylelikle Tönnies sosyolojide son derece önemli olan merkez-çevre ikilemini formülleştiriyor.

Şehre yakınlaşan insanlar olmak istedikleri bireylere yakınlaşıyor. Ancak şehirli, bireyleşen insanlar paylaşımcı birliktelik hislerini yitirmeye başladıklarından, yukarıdan aşağıya dayatılan bir çeşit kurallar silsilesine de ihtiyaç duyuyor.

Dolayısıyla Tönnies’in, toplulukların güvenlik ihtiyacından dolayı toplum sözleşmesine ihtiyacı olduğu düşüncesi, bize Hobbescu bir hukuk anlayışından esinlendiğinin ipuçlarını veriyor.

Sanayileşen toplumlarda insanların zaman içinde öteki bireylerden ayrı düştükleri ve yabancılaştıkları düşüncesi ise Marx’ın endüstriyel toplumlara dönük “yabancılaşma” kavramından esinlendiğini akıllara getiriyor.

YENİ BİR BAKIŞ

Cemaat ve Cemiyet’te Tönnies genel kavramlardan ve ikiliklerden yola çıkan bir yöntem izlerken, mümkün olduğu kadar duygulanımlarından sıyrılmaya çabalıyor. Önsözünde algının göreceli ve önyargılı taraflarından kurtulmanın son derece zor olduğunu, bu yüzden de eserinin herkesçe farklı anlaşılabileceğine değiniyor.

Kantçı bir metodolojiyle, objektif, duygulardan arınmış ve saf aklın yargısıyla üretebilmek adına elinden geleni yapıyor.

Tönnies, kırsal-kentsel, geleneksel-modern, duygusal-rasyonel gibi zıtlıkları sosyolojisinin merkezine koymuş ve takipçilerine kavrayabilecekleri yeni bir bakış açısını armağan etmiştir.

Dilin yeni sözcüklere katılan yeni anlamlarla genişleyerek dünyaya dair algımızı değiştirmesi ve kolaylaştırmasında olduğu gibi, Tönnies de kavramlara yeni anlamlar vererek toplumun yapısını daha iyi analiz edebileceğimiz bir yapı kurmuştur.

Kitap, kapitalist toplumun bir analizini de barındırmakta. Yalnızca sosyolojiyle değil, psikoloji, iktisat, felsefe gibi alanlarla uğraşan okurlara da seslenen ve Avrupa’da birçok üniversitede hâlâ okutulan çok temel bir metinden bahsediyoruz.

Tönnies’in çalışmasının doğa bilimlerinden hukuka, felsefeden ekonomi politiğe, sosyolojiden psikolojiye birbirinden farklı alanlarda dolaşması özgün bir okuma deneyimi sunacaktır.

Cemaat ve Cemiyet / Ferdinand Tönnies / Çeviren: Emre Güler / VakıfBank Kültür Yayınları / 456 s.