DİSK-AR açıkladı: İşçilerin geliri azaldı, borçları ve kaygıları arttı

Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi'nin (DİSK-AR) "Covid-19 İşçileri Nasıl Etkiledi?" alan araştırması, Covid-19 salgınının işçilerin işi, geliri ve sağlığı üzerindeki çok boyutlu olumsuz etkilerini ortaya koydu. Covid-19 döneminde işçilerin gelirleri azaldı, çalışma biçimleri değişti (iş başında bulundukları süre azaldı), başta borçluluk olmak üzere ekonomik zorlukları arttı. Bulgular ayrıca işçilerin salgına ilişkin derin kaygılarını da yansıtmaktadır. İşçilerin ezici çoğunluğu kendilerini ve işlerinin tehlike altında olduğunu belirtmekte. Araştırma, kadın işçilerin ve özel sektör işçilerinin salgından daha ağır biçimde etkilendiğini ortaya koyuyor. Sendikalı işyerlerinde salgının yarattığı olumsuzlukların varlığı, sendikasız ve kayıt dışı işyerlerinde çok daha vahim bir tablonun ortaya çıkmış olduğunun da kanıtı sayılabilir.

ÇALIŞMA BİÇİMİNDE CİDDİ DEĞİŞİKLİKLER OLDU

* İşçilerin yüzde 63’ünün çalışma biçimi değişti.

* İşçilerin yüzde 41’inin çalışma süresi Covid-19 nedeniyle azaldı

* Özel sektörde işçilerin yüzde 76’sının çalışma biçimi Covid-19’dan etkilendi.

* İşçilerin yüzde 23’ü kısa çalışma yaptı.

* Özel sektörde işçilerin ise yüzde 37’si kısa çalışma yaptı.

* İşçilerin yüzde 19’ü işe dönüşümlü gidip geldi.

İŞÇİLER CİDDİ ÜCRET VE GELİR KAYIPLARI YAŞADI

* İşçilerin bir bölümünün ücret, bir bölümünün ise fazla çalışma ve sosyal haklarında kayıplar yaşandı.

* Araştırmaya katılan işçilerin yüzde 36’sı ücret ve gelir kaybı yaşadı.

* İşçilerin yüzde 40’ı daha ucuz besinlere yöneldi.

YÜZDE 75’İ COVID-19 NEDENİYLE EKONOMİK ZORLUK YAŞADI

* İşçilerin yüzde 25’ten fazlasının borçları arttı.

* İşçilerin yüzde 19,4’ü kredi kartının alt limitini ödeyebildi.

* İşçilerin yüzde 16,5’i kredi kartı borcunu ödeyemedi.

KADIN İŞÇİLER DAHA OLUMSUZ ETKİLENDİ

* Araştırma kadın işçilerin Covid-19’dan daha olumsuz etkilendiğini ortaya koydu.

* Kadın işçilerin yüzde 52’si Covid-19 döneminde ücretli çalışma sürelerinin azaldığını bildirdi.

* Kadın işçilerin yüzde 42’si Covid-19 döneminde ücret kaybı yaşadı.

* Kadınların çalışma biçimi erkeklere göre daha fazla esnekleşti.

* Kadınlar salgının yayılma hızı konusunda daha endişeli.

İŞÇİLERİN BİRİKİMLERİ ÇOK SINIRLI

* İşçilerin yüzde 63’ü geliri kesilirse 1 aydan daha az süreyle geçinebileceğini beyan etti.

* İşçilerin yüzde 29’u geliri kesilirse 1-3 ay arası süreyle geçinebileceğini beyan etti.

* İşçilerin sadece yüzde 12’si 6 aydan daha uzun süre geçinebileceğini belirtti.

İŞKUR ÖDENEKLERİ YAYGIN BİÇİMDE KULLANILDI

* DİSK üyesi işçilerin yüzde 27’si İŞKUR’dan ödenek aldı.

* İşçilerin yüzde 24’ü kısa çalışma ödeneği aldı.

* Özel sektörde işçilerin yarısı İŞKUR’dan ödenek aldığını bildirdi.

* Özel sektörde kısa çalışma ödeneğinden yararlananların oranı yüzde 43 oldu.

* İşçilerin yüzde 91’i İŞKUR dışında bir yardım almadı.

COVID-19 ÖNLEMLERİ YETERLİ DEĞİL

* İşçilerin yüzde 29,4’ü kendilerinin veya arkadaşlarının Covid-19’a yakalandığını bildirdi.

* Covid-19 vakaları nedeniyle işyerlerinin yüzde 15’inde üretim durdu.

* İşçilerin yüzde 53’ü işyerlerinde salgına karşı alınan önlemleri yeterli bulmuyor.

* Koruyucu önlemlerin yeterliliğine ilişkin olumlu kanaat yüzde 50’nin altında.

İŞÇİLERİN KAYGILARI BÜYÜK

* İşçilerin yüzde 82’si Covid-19 nedeniyle işini ve/veya kendisini tehlikede hissediyor.

* İşçilerin yüzde 53’ü salgının yayılma hızının artacağını düşünüyor.

* İşçilerin yüzde 84’ü Covid-19’u kişisel ekonomik durumu için büyük tehlike olarak görüyor.

* İşçilerin yüzde 90’a yakını Covid-19’u ülke ve dünya ekonomisi için tehdit olarak görüyor.

YÜZDE 58'İ EŞİ VE ÇOCUĞUYLA YAŞIYOR

Araştırma kapsamında işçilere “Kiminle yaşıyorsunuz?” sorusu sorulmuştur. İşçilerin yüzde 58.1’i eşi ve çocukları ile yaşadığı belirtirken, yüzde 16,3’ü anne ve/veya babası ile yaşadığını söylemiştir. Eşi, çocukları ve aile büyükleri ile (geniş aile) yaşayanların oranı yüzde 9,4 iken, eşi ile yaşayanların oranı yüzde 8,1, tek başına yaşayanların oranı ise yüzde 3,3 olmuştur.

YÜZDE 58'İ ASGARİ ÜCRETLİ

Araştırma kapsamında DİSK üyesi işçilere “İkramiye, fazla mesai ve varsa ücret dışı gelirleri dahil ederek aylık ortalama geliriniz normal koşullar altında ne kadar?” sorusu sorulmuştur. Araştırma sonuçlarına göre DİSK üyesi işçilerin yüzde 27’sinin ortalama ücreti 3000-3500 TL arasındadır. İşçilerin yüzde 8’i asgari ücret alırken, yüzde 23’ü ise asgari ücret ile 2999 TL arasında ücret almaktadır (Grafik 9). Böylece işçilerin yüzde 58’inin ücreti asgari ücret ile 3500 TL arasındadır. Asgari ücret düzeyinde ücret alan DİSK üyesi işçilerin oldukça sınırlı olduğu görülmektedir. 

İŞÇİLERİN YÜZDE 63’ÜNÜN ÇALIŞMA BİÇİMİ DEĞİŞTİ

Araştırma kapsamında DİSK üyesi işçilere “Mart 2020 ve Haziran 2020 dönemini düşündüğünüzde çalışma biçiminiz koronavirüs salgınından nasıl etkilendi?” sorusu soruldu. Böylece bütün bir salgın döneminde meydana gelen değişiklik saptanmaya çalışıldı. İşçilerin sadece yüzde 36,6’sı salgın sürecinde bir değişme olmadığını ve eskisi gibi çalışmaya devam ettiğini belirtirken yüzde 63,3’ü çalışma biçimlerinin salgından etkilendiğini belirtti. Çalışma biçimde yaşanan en önemli değişiklik ise “kısa çalışma” uygulaması oldu.7 Bilindiği gibi kısa çalışma uygulaması Covid-19 döneminde en yaygın İŞKUR uygulaması oldu. 13 Haziran 2020 tarihli Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı verilerine göre yaklaşık 3,5 milyon işçi için yapılan kısa çalışma ödeneği başvurusu kabul edildi. Böylece Nisan 2018 tarihi itibarıyla 13 milyon 848 bin zorunlu sigortalı işçinin yüzde 25’i kısa çalışma ödeneğinden yararlanmış oldu. DİSK üyelerinin kısa çalışma ödeneğinden yararlanma oranı Covid-19 dönemi ortalamasının biraz altındadır.

DİSK üyesi işçilerin yüzde 23’ü kısa çalışma yaptığını veya yapmaya devam ettiğini belirtirken, yüzde 18,9’u ise işe dönüşümlü gittiğini veya halen dönüşümlü gidiyor olduğunu belirtti.

İSTİHDAM KAYBI 13 MİLYONA ULAŞTI

DİSK Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu raporla ilgili şu değerlendirmeleri yaptı:

- Covid-19 salgını hem dünyada hem de ülkemizde halkın yaşamını derinden etkiliyor. Salgın işçilerin yaşamını, sağlığını, işini ve gelirini de tehdit ediyor, milyonlarca işçinin işini ve gelirini kaybetmesine yol açmaya devam ediyor. Türkiye tarihinin en büyük istihdam kaybı ve işsizlik dalgası ile karşı karşıyayız. 

- Salgın nedeniyle istihdam ve iş kaybı 13 milyon düzeyine ulaştı. Geniş tanımlı işsizlik ve istihdam kaybı oranı yüzde 39’a ulaştı. Salgın büyük bir istihdam depremine yol açtı, yüzlerce işyeri kapandı. Salgın yalnızca işsizliği değil aynı zamanda gelir eşitsizliğini, toplumsal adaletsizliği ve yoksulluğu daha da artırdı ve artırmaya devam ediyor. 

- Covid-19 salgını DİSK üyesi işçilerin çalışma biçimlerinde büyük değişimlere neden oldu. DİSK üyelerinin yüzde 63’ünün çalışma biçimi değişti. Kısa çalışma, evden çalışma, uzaktan çalışma, dönüşümlü çalışma yaygınlaştı. İzin kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte işçilerin bir bölümü yıllık izne veya kronik hastalığı nedeniyle idari/ücretli izne çıkarıldı. 

- Çalışma biçimlerinin değişmesi kadınlarda ve özel sektörde farklılık gösterdi. Özel sektörde işçilerin yüzde 76’sının çalışma biçimi değişti. DİSK üyesi kadın işçilerin yüzde 81’inin çalışma biçimi değişti. 

- Covid-19 salgını nedeniyle çalışma biçimlerinin değişmesiyle işçilerin çalışma süreleri düştü. Bu durum ücret ve gelir kayıplarına yol açtı.

- DİSK üyesi işçilerin yüzde 36’sı ücret veya gelir kaybı yaşadı. Ücret kaybı yaşayan DİSK üyesi kadınların oranı erkeklerden daha fazla gerçekleşti. Kadınların yüzde 47,7’si ve erkeklerin yüzde 34,2’si ücretini, fazla çalışma ücretini veya sosyal ödemelerini eksik aldığını veya hiç alamadıklarını belirtti.

- Covid-19 salgınıyla birlikte Türkiye çapında işyerlerinin önemli bir bölümü mal ve hizmet üretimine ara vermiş ya da durdurmuştur. Bu durum fiili çalışma sürelerinin düşmesine neden olmuştur. İşçilerin yüzde 41’i 

- İşçilerin yüzde 84’e yakını Covid-19’u, kişisel ekonomik durumu için büyük bir tehlike olarak gördüğünü söylemiştir. Aynı şekilde işçilerin yüzde 87’sine yakını Covid-19’u Türkiye ekonomisi ve  dünya ekonomisi için büyük bir tehlike olarak gördüğünü beyan etmiştir. Covid-19 işçilerin sağlığı, geliri ve işini ciddi biçimde tehdit etmektedir. Alınan sağlık ve sosyo-ekonomik önlemlerin yetersizliği görülmektedir.

- Salgına karşı akıl ve bilimle mücadele edilmeli ve işçilerin ve çalışanların yaşadığı kayıpları giderecek sosyal ve ekonomik önlemler acilen alınmalıdır.