Anayasa Mahkemesi yeniden yapılandırılıyor (03.03.2011)

Tasarıya göre, mahkeme üyeleri, 12 yıl için seçilecek. Bir kimse iki defa üye seçilemeyecek. Mahkeme, genel kurul ve iki bölüm olarak çalışacak. Herkes, temel hak ve özgürlüklerinin ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilecek. Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan olarak verdiği kararlar ile parti kapatma davalarında aldığı kararların yeniden incelenmesi istenebilecek.

Tasarıya göre, Anayasa Mahkemesi, Genel Kurul ve iki bölüm olarak çalışacak. Genel Kurul, genel olarak halen Anayasa Mahkemesinin baktığı konuları görüşecek. Bölümler ise Anayasa değişikliği ile getirilen ''bireysel başvuruları'' karara bağlayacak.
Anayasa değişikliği ile yedek üyelerin asıl üye olması ve TBMM'nin 3 üye seçmesiyle üye sayısı 17'ye çıkarılan Genel Kurul, en az 12, 7 üyeden oluşan bölümler ise en az 4 üyenin katılımıyla toplanacak. Anayasa Mahkemesi'nin halen bir olan başkanvekili sayısı, ikiye çıkarılacak. Başkanvekilleri, bölümlere başkanlık edecek. Anayasa Mahkemesi üyeliğine süre sınırı getiriliyor. Üyeler 12 yıl için seçilecek. Bir kimse iki defa üye seçilemeyecek. Başkan ve üyeler azlolunamayacak, kendileri istemedikçe görev süreleri dolmadan ve 65 yaşından önce emekliye sevk edilemeyecek.

Komisyonda, görev süresi dolduğu halde emekliliği gelmeyen üyelerle ilgili hüküm yeniden düzenlendi. Tasarıdaki ilk metinde, bu üyelerin emeklilikleri dolana kadar aldıkları maaşın 3'te 2'sini almaya devam etmesi öngörülüyordu. Yapılan değişikliğe göre, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay üyeliğinden seçilenler geldikleri yerlerdeki üyeliklere dönebilecek. Birinci sınıf hakimlik ve savcılıktan seçilenler istemeleri halinde HSYK tarafından uygun bir yere hakim ya da savcı olarak atanacak. Üniversitelerden gelen üyeler de eski görevlerine dönebilecek. Serbest avukatlık mesleğinden veya Anayasa Mahkemesi raportörlüğü görevinden üye seçilenler ise istekleri halinde Başbakanlık başmüşaviri kadrosuna, kamu görevlerinden seçilenler de eski görevlerine denk bir kadroya atanabilecek. Raportörler, Başkanın görev vermesi durumunda tanık ve uzman dinleyebilecek.

Tasarıyla ''raportör yardımcılığı'' kadrosu oluşturuluyor. Raportör yardımcıları, yargısal ve idari çalışmalara yardımcı olacak. Raportör yardımcılığı için açılacak sınavın mülakatında kayıt sistemi kullanılmayacak. Anayasa Mahkemesi Başkanı, mahkemenin ihtiyaç duyduğu alanlarda hizmet alımı yoluyla yerli ve yabancı uzman çalıştırmaya yetkili olacak. Tasarıda, Anayasa Mahkemesinin Anayasa değişikliklerini şekil bakımdan denetimi, ayrıntılı olarak tanımlanıyor. Buna göre, Anayasa değişikliklerinde teklif çoğunluğuna, oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı, kanunların ve TBMM İçtüzüğünün son oylamasının öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı, KHK'lerin yetki kanununda öngörülen süre içinde çıkarılıp çıkarılmadığı, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu üyelerinin imzalarının bulunup bulunmadığı ile sınırlı olarak şekil incelemesi yapılabilecek.

Bireysel başvuru

Tasarıyla, Anayasa değişikliği ile tanınan bireysel başvuruya ilişkin koşullar da düzenleniyor. Buna göre, herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye'nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesi'ne başvurabilecek. İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekecek.

Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamayacağı gibi Anayasa Mahkemesi kararları ile Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler de bireysel başvurunun konusu olamayacak. Bireysel başvuru, ancak ihlale yol açtığı ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenenler tarafından yapılabilecek. Kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamayacak. Özel hukuk tüzel kişileri, yalnızca tüzel kişiliğe ait haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle bireysel başvuruda bulunabilecek. Yabancılar da bazı koşullarda bireysel başvuru yapabilecek.

Bireysel başvuru usulü

Bireysel başvurular, doğrudan, mahkemeler veya yurt dışı temsilcilikler aracılığıyla yapılabilecek. Bireysel başvurular harca tabi olacak. Başvurunun 30 gün içinde yapılması gerekecek. Mahkeme, Anayasanın uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi açısından önem taşımayan ve esas hakkında karar verilmesini gerektirmeyen, başvurucunun önemli bir zarara uğramadığı ve açıkça dayanaktan yoksun başvuruları reddedebilecek. Kabul edilebilirlik şartlarını taşımadığına oybirliği ile karar verilen başvurular hakkında kabul edilemezlik kararı verilecek. Kabul edilemezlik kararları kesin olacak.

Kabul edilebilirliğine karar verilen bireysel başvuruların esas incelemesi, bölümler tarafından yapılacak. Bölümlerin bir mahkeme kararına karşı yapılan bireysel başvurulara ilişkin incelemeleri, bir temel hakkın ihlal edilip edilmediği ve bu ihlalin nasıl ortadan kaldırılacağının belirlenmesi ile sınırlı olacak. Bölümlerce, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamayacak. Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verecek. İhlal kararı verilmesi halinde, ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilecek, ancak yerindelik denetimi yapılamayacak, idari eylem ve işlem niteliğinde karar verilemeyecek.
 

Mahkeme kararlarının incelenmesi

Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilecek. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde karar verecek. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hallerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilecek veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilecek.

Mahkemeler, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı görüşe uygun karar vermediği takdirde başvurucu yeniden Anayasa Mahkemesine başvuruda bulunabilecek. Bu durumda Anayasa Mahkemesi, doğrudan ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak kararı verecek. Bireysel başvuru hakkını açıkça kötüye kullandığı tespit edilen başvurucular aleyhine, yargılama giderlerinin dışında, ayrıca 2 bin Türk Lirasından fazla olmamak üzere para cezasına hükmedilebilecek. Bireysel başvuruya ilişkin hükümler 23 Eylül 2012 tarihinde yürürlüğe girecek.
 

Yüce Divan ve parti kapatma davalarına yeniden inceleme

Anayasa Mahkemesi'nin Yüce Divan olarak verdiği kararlar ile parti kapatma davalarında aldığı kararlara temyiz yolu açılıyor. Mahkeme, ''yeniden inceleme'' talebini de görüşerek karara bağlayacak. Anayasa Mahkemesi'nin başkan ve üyeleri hakkında reddi hakim talebinde bulunulabilecek. Ancak ret talebinin kötü niyetle yapıldığının anlaşılması ve esas yönünden kabul edilmemesi halinde, talepte bulunanların her birine 500 ile 5000 TL arasında değişen para cezası verilecek.
 

Eşitlik halinde başkanın oyu kararı belirleyecek

Genel Kurul ve bölümler, kararlarını katılan üyelerin salt çoğunluğuyla alacak. Oyların eşitliği halinde, Başkanın bulunduğu tarafın görüşü doğrultusunda karar verilmiş sayılacak. Oylamaya en kıdemsiz üyeden başlanacak. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin, Anayasa Mahkemesinin siyasi parti kapatma veya Yüce Divan sıfatıyla verdiği bir kararının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve eki protokollerin ihlali suretiyle verildiğine hükmetmesi halinde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği tarihten itibaren 1 yıl içinde Anayasa Mahkemesinden yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunabilecek. Mahkemenin istemi, esaslı ve kabule değer bulması durumunda yargılamanın yenilenmesine karar verilebilecek.
 

Maaşlar artıyor

Anayasa Mahkemesi Başkanı, başkanvekilleri, üyeleri ve raportörlerinin maaşları da artırılıyor. Anayasa Mahkemesi Genel Sekreteri Oğuz Kaya'nın verdiği bilgiye göre, Anayasa Mahkemesi Başkanı ve üyelerin maaşları 2 bin 478, raportörlerin maaşları ise 485 TL artacak. Anayasa Mahkemesine, raportör, raportör yardımcısı ve diğer idari personelin de bulunduğu 599 kadro ihdas ediliyor. Adalet Bakanlığı taşra teşkilatına 67 raportör, Sayıştay Başkanlığına 15 raportör ihdas edilecek.