Ahmet Emin Yalman'ın basın tarihi çalışması

Basının bu topraklardaki yolculuğu
 
Basın tarihi üzerine yapılan çalışmaların sayısı epey kısıtlı. Dolayısıyla konu üzerine okuma yapmak isteyenlerin başvuracağı kaynaklar deyim yerindeyse altın değerinde. Böylesi bir kaynak kıtlığında yayımlanan Ahmet Emin Yalman'ın çalışması Modern Türkiye'nin Gelişim Sürecinde Basın 1831-1913; meseleyi Osmanlı'nın son dönemlerinden Cumhuriyet'in kuruluşunun hemen arefesine kadar getiren bir çalışma olarak dikkat çekiyor. Okurunu, meselenin bu coğrafyadaki başlangıcına kadar götürüp basın tarihinin temellerinin atıldığı zamanların dünyasında bir yolculuğa çıkarıyor.
Bu kitap da günün ürünü, yani yeni yazılmış değil. Yazarının, araştırdığı dönemlerin bir kısmını bizzat yaşaması da kitaba diğer yandan "birinci elden tanıklıkların anlatıldığı" bir metin olma özelliğini yüklüyor.

Ahmet Emin Yalman ismi pek çok kişiye tanıdık gelecektir. Öncelikle basın tarihimizin önemli simalarından. 1917'de yayın hayatına başlayan Vakit, Cumhuriyet'in ilanıyla birlikte Vatan, 1936'da ise Zekeriya Sertel'le birlikte Tan gazetesini çıkardı. 1940'ta tekrar Vatan gazetesini çıkarmaya başladı. Hür Vatan son durağıydı ve 1960'ta başlayan bu macera kısa sürerek bir yılın ardından sonlandı. Küçük bir detay daha: Yalman'ı, çok da uzun sayılmayacak bir zaman önce tekrar gündeme gelen Hüseyin Üzmez'in 1952'deki ağır yaralama olayından da hatırlayan olacaktır. Üzmez'in yaralayıp yirmi yılla ceza aldığı kişi Ahmet Emin Yalman'dır.
 
TOPLUM VE BASIN

Yalman'ın kitabı Modern Türkiye'nin Gelişim Sürecinde Basın'ın hikâyesi de ilgi çekici.
1831’de Takvim-i Vakayi ’nin çıkışından 1913’e kadarki dönemi içeren ve Ahmet Emin Yalman’ın doktora tezi olarak Columbia Üniversitesi’ne sunduğu çalışma kabul edilerek ilkin 1914'te yayımlanır. Dolayısıyla İngilizce yazılmıştır. Kitabın Birgen Keşoğlu'nun çevirisiyle okur karşısına çıkması bundan. Konusu dikkate alındığında Osmanlı basın tarihini ele alan ilk doktora çalışması olma özelliğini de taşıyor kitap. Fakat Yalman'ın kitabı, sadece basın tarihi perspektifinde ilerlemiyor. Ahmet Emin Yalman konuyu, dönemin yaşayışını da işin içine alarak dallandırıyor. Dönemin yaşayışı yanında siyasi kırılmaların ve kararların basına yansımalarını da ele alan yazar, "Modern Türkiye" kavramının içini dolduracak her şeyle temas hâlinde kalmaya özen gösteriyor.

Bunun birkaç nedeni var. En önemlisi; "modern" kavramının içinde nitelikli bir alan kaplayan "haber alma özgürlüğü" gibi insan haklarını içeren yeni bir yola girildiğini anlatma çabası Yalman'ın. Bu bağlamda köken itibarıyla Fransız Devrimi'ne kadar uzanılıyor kitabın sayfaları arasında. Çünkü toplumları, rejimleri dönüştüren Fransız Devrimi'nden takip eden yüzyıllık süreçte Osmanlı Devleti de derinden etkilendi. Devlet yapılanması, yeni fikirlerle reform sürecine girerken basın da "haber alma özgürlüğü" fikri kapsamında günün şartlarında can bulmaya başladı. Böylelikle Osmanlı şehirlerinde gazetelerin dolaşmaya başladığını, etkin olduklarını görürüz.

Ahmet Emin Yalman da toplumsal anlamda yaşanan değişimin her yönüyle yansıdığı gazetelerin coğrafyadaki macerasını anlatıyor işte. Kitap bununla birlikte basın tarihimizin başlangıcına dair önemli belgelerin, nüvelerin de ortaya çıkmasını sağlıyor. Bu yönüyle konu üzerine araştırma yapmak isteyenlere nitekli bir katkı sağlıyor. Diğer yandan ise her meraklıya ses verecek türden bir kitap Modern Türkiye’nin Gelişim Sürecinde Basın. Türkiyede basının gelişim sürecine ve geliştiği ortama doğru bir yolculuk yapmak isteyen herkesi sayfaları arasına bekliyor.
 
Modern Türkiye'nin Gelişim Sürecinde Basın (1831-1913) / Ahmet Emin Yalman / Çeviren: Birgen Keşoğlu / Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları / 146 s.