Ekonomide 2023 böyle geçti
Türkiye açısından 2023 yılı ekonomik olarak epey yoğun geçti.
'Faiz sebep enflasyon sonuçtur' anlayışı terk edilerek ekonomi politikası keskin şekilde değişti.
Ekonomi politikası 14 Mayıs Cumhurbaşkanlığı Seçimleri öncesi başka seyrederken seçimlerin ardından ise bambaşka bir hale dönüştü.
Ekonomi yönetimindeki koltuk değişimleri ve alınan kararlar 2023'e damga vurdu. İşte deprem, döviz kurları, faiz, enflasyon, cari açık ve işsizlik derken 2023'te öne çıkan önemli olaylar...
DEPREMİN MALİYETİ 100 MİLYAR DOLARI AŞTI
Türkiye, 6 Şubat'ta Kahramanmaraş merkezli 11 ili etkileyen 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki depremlerle sarsıldı.
Kahramanmaraş'ın yanı sıra Hatay, Osmaniye, Adıyaman, Diyarbakır, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis, Adana, Malatya ve Elazığ'da etkili olan depremde 50 bin 783 kişi hayatını kaybetti.
Kahramanmaraş merkezli depremlerin Türkiye ekonomisi üzerindeki toplam yükünün yaklaşık 2 trilyon lira (103,6 milyar dolar) düzeyinde olduğunun tahmin edildiğini açıklandı. AKP'li Cumhurbaşkanı Erdoğan ise "6 Şubat depremlerinin Türk ekonomisine maliyeti 104 milyar dolardan fazladır. Her deprem sonrasında madden ve manen toparlanmak için yıllarımızı harcadık" ifadelerini kullandı.
Yıkıcı depremler borsayı da vururken felaketin 3. gününde işlemler durdu. Depremin ardından 2 günde yüzde 9.8'lik düşüş yaşayan Borsa İstanbul BIST 100 Endeksi 5 iş günü boyunca kapalı kaldı.
"BU KARDEŞİNİZ İKTİDARDA OLDUĞU SÜRECE FAİZ DEVAMLI DÜŞECEKTİR"
AKP'li Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın ekonomiye direkt müdahaleleri sonucunda 2023'e yüzde 9 politika faizi ile giren Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) yılın ilk yarısında faizi yüzde 8,5'a kadar düşürdü.
"Faiz sebep, enflasyon neticedir" sözleriyle gündem olan Erdoğan, "Şu anda bizde faiz yüzde 9, bunu daha da düşüreceğiz. Benim inancım şu: Başbakanlığım döneminde faizi 4,6’ya indirdik, enflasyon da 6,4 gibiydi. Faiz ve enflasyon doğru orantılıdır. Faiz sebep, enflasyon neticedir. Buna inanmayanlar olabilir. Benim alanım ekonomi, neticesi de ortada" ifadelerini kullanmıştı.
14 Mayıs Seçimlerinin ardından ise Erdoğan, ekonomide 'U' dönüşüne imza attı.
Seçim sonrası, görevi Şahap Kavcıoğlu'ndan devralan Dr. Hafize Gaye Erkan, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına (TCMB) atanan ilk kadın başkan olarak tarihe geçti.
Haziran ayında ilk kez Erkan başkanlığında toplanan TCMB Para Politikası Kurulu (PPK), politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını 650 baz puan artırarak yüzde 8,5'ten yüzde 15'e çıkardı. Böylece TCMB, Mart 2021'den bu yana ilk kez faiz artışına gitmiş oldu.
TCMB, yeni ekonomi yönetiminin göreve başlamasının ardından politika faizini toplamda 3 bin 400 baz puan artırarak yüzde 8,50'den yüzde 42,50'ye yükselttirken Erdoğan'ın, "Bu kardeşiniz iktidarda olduğu sürece faiz yükselemez, faiz devamlı düşecektir" sözleri akla geldi.
KÖRFEZ ÜLKELERİNDE 'SICAK PARA' ARAYIŞI
2023'ün ikinci yarısında Cumhurbaşkanlığı Kabinesi'nde ekonominin dümenine geçen isimlerin belirlenmesi damga vurdu.
"Ekonomi gözlerdeki ışıltıdır" sözleriyle akla kazınan Nureddin Nebati'nin bakanlığı sadece 18 ay sürdü. Hazine ve Maliye Bakanlığı görevine Mehmet Şimşek atandı.
Şimşek'in göreve geldikten sonraki açıklamalarıyle adeta önceki dönemin heteredoks politika anlayışının açtığı faciaları gözler önüne serdi.
Görevi Nebati'den devralan Şimşek'in ilk sözleri, "Hükümetimizin temel hedefi toplumsal refahı yükseltmektir. Önümüzdeki dönemde bu hedefe ulaşmada şeffaflık, tutarlılık, öngörülebilirlik ve uluslararası normlara uygunluk temel ilkelerimiz olacaktır. Türkiye'nin rasyonel bir zemine dönme dışında bir seçeceği kalmamıştır. Kurala dayalı, öngörülebilir bir Türkiye ekonomisi, özlenen refaha ulaşmamızda anahtar olacaktır" şeklinde oldu.
Söz konusu atamalar ile birlikte ortodoks politikalar ve sadeleşme adımları piyasalar tarafından da lumlu karşılandı. Seçim öncesinde 702 baz puana kadar yükselen Türkiye'nin 5 yıllık kredi risk primi (CDS), yeni ekonomi yönetiminin iş başı yapmasıyla 300 puanın altına geriledi.
Seçimlerin ardından Hazine ve Maliye Bakanlığı koltuğuna oturan Mehmet Şimşek'in ilk işi yurtdışından kaynak arayışı oldu.
Yüksek cari açık ve yüksek dış borç nedeniyle Türkiye'nin dış kaynak ihtiyacı devam ederken, Erdoğan ve Şimşek'in Körfez ülkelerinin kapısını çaldı. Bu dönemde Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile ilişkilerde adımlar atılırken toplam tutarı 50,7 milyar dolar olan 13 anlaşma imzalandı.
'MUCİZE ÇÖZÜM' YURTTAŞIN SIRTINA YÜK OLDU
Eski Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati tarafından 2021 Aralık ayında 'mucize çözüm' olarak sunulan Kur Korumalı Mevduat (KKM) 2023'te dengeleri alt üst etti, yurttaşın sırtına yük oldu.
KKM'nin toplam büyüklüğü ağustos ayında yaklaşık 3 trilyon 408 milyar seviyesine kadar çıktı.
Yeni ekonomi yönetimi, KKM dönüşüm hedefi uygulamasına son verildiğini açıkladı. Yatırımcıların, KKM'den Türk lirası mevduata geçişine yönelik teşvik amaçlı birçok adımlar attı.
KKM adımları bir nebze de olsa sonuç verdi ve 15 Aralık itibarıyla yaklaşık 700 milyar TL civarında gerileyerek 2 trilyon 682 milyar TL seviyesine kadar düştü.
HALKA ARZ ÇILGINLIĞI YAŞANDI
2023 Borsa açısından da bir hayli hareketli geçti.
Borsa yılın ilk yarısında depremlerin etkisiyle negatif seyrederken 2023'ün ikinci yarısında ise halka arz çılgınlığı yaşandı.
BIST 100 endeksi, Kahramanmaraş merkezli depremler ve seçim öncesi artan belirsizliklerin de etkisiyle yılın ilk çeyreğini 4.812,93 puandan tamamladı.
Seçimlerin ardından ise BIST 100 endeksinde ise ralli yaşandı.
Yılın ilk 11 ayında 52 şirket halka arz olurken, 100 milyona yakın yatırımcı başvurusu ve 3 milyar dolar civarı da halka arz büyüklüğü oluştu.
Böylece Borsa İstanbul, 2023 yılında şimdiye kadar gerçekleşen 52 halka arz ile dünyada halka arz sayısında ilk 11’inci, halka arz büyüklüğünde ise 10’uncu borsa oldu.
Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) verilerine göre, borsada yatırımcı sayısı 8,5 milyonu aşarak rekor kırdı.
Borsa İstanbul’da BİST 100 endeksi, 3 Ekim’de 8 bin 500 seviyesiyle zirveye ularşırken İsrail-Hamas çatışması da yakından etkiledi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Hamas’ı 'mücahitler grubu' olarak tanımlaması, borsada ciddi düşüşe sebep oldu.
Son çeyrekte dalgalı bir seyir izleyen BIST 100 endeksi, 8.562,70 puanla tarihi zirvesini görmesinin ardından düşüş eğiliminde hareket ederek önceki çeyreğin sonuna göre yüzde 10 geriledi.
ENFLASYON HEDEFLERİ ŞAŞTI
Seçimler öncesi ve sonrası hükümetin enflasyon hedefleri arasındaki farklar göze çarptı.
TCMB Başkanı Şahap Kavcıoğlu, 3 Mayıs'ta gerçekleşen Enflasyon Raporu Bilgilendirme Toplantısı'nda, 2023 yıl sonu tahminini yüzde 22,3, gelecek yıl sonu tahminini de yüzde 8,8'de sabit tuttuklarını bildirmişti.
Görevi Kavcıoğlu'ndan devralan Gaye Erkan ise 2023 yıl sonu enflasyon tahminini yüzde 65, 2024 yıl sonu tahminini yüzde 36 ve 2025 yıl sonu tahminini yüzde 14 olarak güncellediklerini bildirdi.
Yıllık enflasyonda düşüşün, baz etkileriyle birlikte mayıs ayından sonra görülmeye başlanacağını belirten Erkan, "Böylece önümüzdeki yıl başlayacak dezenflasyonun sürekliliğini sağlayarak 2025'te istikrar dönemine gireceğiz. Bu dönemde enflasyondaki gerileme hızlanırken öngörülebilirlik artacak ve 2026'da enflasyonu tek haneye yeniden indirmiş olacağız" dedi.
Enflasyonda tek hane söylemleri devam ederken kasım ayında Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) aylık bazda yüzde 3,28 yıllık bazda ise yüzde 61,98 artış kaydetti.
DÖVİZ, ALTIN VE AKARYAKIT FİYATLARI REKORA DOYMADI
Türkiye, 5 yıl boyunca görev yapacak cumhurbaşkanı ile yeni parlamento üyelerini seçmek için 14 Mayıs'ta sandık başına gitti.
Döviz kurları ve altın fiyatları ikinci tura kalan Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonrası tırmanışa geçti art arda rekorlar kırıldı.
Seçim öncesi 19.50 civarında seyreden dolar/TL kuru, yüzde 50'e varan değer kaybı yaşayarak 29.44 seviyesine kadar çıktı.
2023'ün başından itibaren yüzde 65'e varan değer kaybı yaşayan Euro/TL ise bu kaybın yüzde 50'den fazlasını seçimlerden sonra yaşadı. Euro/TL seçim öncesi 21.32 seviyesinde bulunurken aralık sonu itibariyle 32.77'e dayandı.
Türkiye ekonomisindeki kötü gidişattan altın fiyatları da nasibini aldı. 2023'ün başında 1.091 seviyesinde bulunan gram altın yaklaşık yüzde 80 değer kazandı ve 1.969'a ulaşarak tüm zamanların rekorunu kırdı.
2023 yılında da akaryakıt fiyatlarına gelen zamlar dur durak bilmedi. Benzin ve motorin fiyatları neredeyse ikiye katlandı.
Ocak ayında 19,47 lira olan benzinin litresi, aralık sonu itibariyle 34,5 liraya kadar çıktı. Yılın başında litresi 22,08 lira olan Motorin de yılın sonu itibariyle 37,15 TL'ye dayandı.
2023'te ekonomik olarak öne çıkan diğer önemli olaylar ise şöyle:
4 Ocak'ta AKP'li Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından açıklanan yüzde 30'luk zam oranı doğrultusunda, aile yardımı ödeneği dahil en düşük memur maaşı 9 bin 105 liradan 11 bin 848 liraya, en düşük memur emekli aylığı 6 bin 78 liradan 7 bin 901 liraya yükseldi.
Emeklilikte yaşa takılanlarla (EYT) ilgili düzenleme, TBMM Genel Kurulunda kabul edilerek yasalaştı ve Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
AKP'li Cumhurbaşkanı Erdoğan, katıldığı televizyon programında, en düşük emekli aylığının 7 bin 500 liraya yükseltileceğini açıkladı.
Erdoğan, eşi Emine Erdoğan ile Cumhurbaşkanlığı Külliyesi avlusunda düzenlenen "İlk Togg T10X Teslim Töreni"ne katıldı. Erdoğan, AK Parti'nin Manisa mitinginde, kamu bankalarının Togg için araç bedelinin yüzde 50'si tutarında 36 ay, 0,99 oran ile kredi kullandıracağını duyurdu.
AKP'li Türkiye ekonomisi, yılın ilk çeyreğinde yüzde 4, ikinci çeyreğinde ise yüzde 3,9 büyüme gösterirken, ikinci çeyrek sonunda ülke, 12 çeyrektir kesintisiz büyüdü.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, "Bu toplu iş sözleşmesi çerçevesiyle, refah payı dahil ücretlerde yüzde 45 zam yapıyoruz, böylece en düşük kamu işçisi ücretini 15 bin liraya çıkıyor" dedi.
Erdoğan, Temmuz ayında en düşük memur maaşının 22 bin lirayı bulacağını belirtti.
Asgari Ücret Tespit Komisyonu, asgari ücretin 1 Temmuz 2023 itibarıyla brüt 13 bin 414, net 11 bin 402 liraya yükseltilmesi konusunda anlaştı.
Katma değer vergisinde artışa gidildi. Mal ve Hizmetlere Uygulanacak Katma Değer Vergisi Oranlarının Tespitine İlişkin Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Cumhurbaşkanı Kararı, Resmi Gazete'de yayımlandı. Buna göre, mal ve hizmetlere uygulanan yüzde 18'lik katma değer vergisi yüzde 20'ye yükseltildi.
Akaryakıtta ÖTV tutarları artırıldı. ÖTV tutarları, motorinde ve 95 oktan benzinde 5 lira ve LPG'de 4 lira yükseltildi.
Hazine ve Maliye Bakanlığı, akaryakıt ürünlerindeki özel tüketim vergisi (ÖTV) artışı ile depremin yol açtığı ilave maliyetlerin bütçe üzerindeki etkisini bir miktar azaltmanın hedeflendiğini, ayrıca, söz konusu düzenlemenin cari açığı kontrol altına almaya da destek vereceğini bildirdi.
Yılın son 4 aylık döneminde, Türkiye ekonomisinin 2024-2026 dönemi için yol haritası niteliğindeki Orta Vadeli Program (OVP) açıklandı. Yeni OVP'de büyümenin 2024'te yüzde 4, 2025'te yüzde 4,5, 2026'da yüzde 5 olması öngörüldü.
Türkiye ekonomisi yılın üçüncü çeyreğinde beklentilerin üzerinde yüzde 5,9 büyüme kaydetti. Türkiye, verisi açıklanan G-20 ve Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü (OECD) ülkeleri arasında en hızlı büyüyen ekonomi oldu.
AKP'li Cumhurbaşkanı Erdoğan, üniversiteli gençlere piyasa satış fiyatı 9 bin 500 lirayı geçmeyen cep telefonu ve bilgisayarlar için toplamda 5 bin 500 liraya kadar teknolojik cihaz desteği vereceklerini bildirdi.
2024-2028 dönemini kapsayan 12. Kalkınma Planı, TBMM Başkanlığı'na sunuldu. Plana göre, enflasyonun 2028'de yüzde 4,7'ye, işsizliğin 2028'de yüzde 7,5'e düşürülmesi, GSYH'nin 2 trilyon 820 milyar liraya, kişi başına gelirin 17 bin 554 dolara yükseltilmesi, 2024-2028 döneminde büyümenin ortalama yüzde 5 olması hedefleniyor.
Hazine ve Maliye Bakanlığı yeniden değerleme oranını 2023 için yüzde 58,46 olarak belirledi.
Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından Cumhuriyet'in kuruluşunun 100. yılı için 5 Türk lirası madeni tedavül hatıra parası basımı gerçekleştirildi.
Türkiye ekonomisi yılın üçüncü çeyreğinde beklentilerin üzerinde yüzde 5,9 büyüme kaydetti. Türkiye verisi açıklanan G-20 ve OECD ülkeleri arasında en hızlı büyüyen ekonomi oldu.
Yaklaşık 4 milyon memur ve 2,5 milyon memur emeklisinin 2024 ve 2025 yıllarındaki mali ve sosyal haklarını belirleyen 7. Dönem Kamu Toplu Sözleşmesi sonuçlandı. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu, memur maaşları ile memur emeklisi aylıklarına 2024'ün ilk 6 ayında yüzde 15, ikinci 6 ayında yüzde 10, 2025'in ilk 6 ayında yüzde 6, ikinci 6 ayında yüzde 5 zam yapılmasını kararlaştırdı.
Emeklilere 5 bin lira ödenmesine ilişkin kanun teklifi, TBMM Genel Kurulunda kabul edilerek yasalaşmış ve 2023 Ekim ödeme döneminde gelir veya aylık ödemesi yapılan sigortalı ve hak sahiplerine bir defaya mahsus olmak üzere 5 bin lira ödendi.
Erdoğan, çalışan emeklilere de tek seferlik 5 bin lira ödeme yapılacağını söyledi. Erdoğan, "İlk düzenlemeden yararlanamayan çiftçi ve Bağkur'lu esnaf emeklilerimiz başta olmak üzere 4 milyon 689 bin emeklimizin de tek seferlik 5 bin lira ödeme imkanından faydalanmalarını sağlayacağız" açıklamasını yaptı.
Lokanta, restoran ve kafelerde fiyat listeleri, 1 Ocak 2024'ten itibaren giriş kapısının önüne ve masaların üstüne, tüketicilerin kolaylıkla görebileceği ve okuyabileceği şekilde konulacak. Ticaret Bakanlığının söz konusu düzenlemesi Resmi Gazete'de yayımlandı.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, 2024'te geçerli olacak asgari ücreti açıkladı. Buna göre, 2024 yılında uygulanacak net asgari ücret 17.002 TL brüt ücret ise 20 bin 2 TL oldu. Yeni asgari ücretin işveren maliyeti de 23 bin 502 TL olacak.
TCMB, 80 milyar lirayla sınırlı olmak üzere 17 yıl aranın ardından depo alım ihalesi açtı.
Türkiye ekonomisinin 2023 Ocak-ekim döneminde cari açığı 40 milyar 684 milyon dolara ulaştı.
Türkiye'de işsizlik oranı, ekimde bir önceki aya göre 0,5 puanlık azalışla Kasım 2012'den bu yana en düşük seviye olan yüzde 8,5'e geriledi.