Yasanın açık hükmü:
Toprağı altüst edecek, havaya doz duman savuracak, suyu kirletecek projelerin başlayabilmesi için, bakanlıkça onaylı bir rapor almak zorunlu.
Projeyi üstlenen şirketin, uzman yetkili şirketlere hazırlattığı bu raporun adı, Çevresel Etki Değerlendirme raporu. Yani ÇED.
İster havalimanı, ister nükleer santral, ister tavuk çiftliği, ister duble yol...
Müteahhidin talebiyle hazırlatılan bu rapora Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) “olumlu” demeden, çevreyi etkileyecek projelere kazma vurulamıyor.
Kısaca “ÇED olumlu” adı verilen bu raporlar, iktidar ve şirketler açısından can sıkıcı bir formaliteye dönüşmüş durumda. Cerattepe’deki madende gördüğümüz gibi, iptal edilen bir rapor, gerekçeli kararı beklenmeden “yenilenerek” inşaata yol veriliyor.
Yine 3. havalimanı, ÇED raporu aleyhinde açılmış sayısız dava ve karara rağmen sürüyor.

***

Fakat geçenlerde görüştüğüm sektörden bir uzman, ÇED raporları hakkındaki iptal davalarından çok daha önemli bir konuya dikkat çekti.
“ÇED olumlu” raporu gerektiren tüm projeleri tartışmalı hale getiren kritik bir eksikten söz etti: “Yeterlik Belgesi Tebliği’.”
Adım adım anlatalım:
ÇED raporu, ÇED Yönetmeliği’ne göre yayımlanmış Yeterlik Belgesi Tebliği’ne göre hazırlanıyor.
Bir firmanın, ÇED raporu hazırlayabilmesi için, ÇŞB’ndan Yeterlik Belgesi almış olması; bunu alabilmesi için de Tebliğ’deki sıkı koşulları sağlaması gerekiyor.
Resmi Gazete’de yayımlanmış son Tebliğ, 18 Aralık 2009 tarihli.
Ve 17 Temmuz 2008 tarihli ÇED Yönetmeliği’ne dayanılarak çıkarılmış. (3. maddede yazıyor)
Fakat şimdi sıkı durun: ÇED yönetmeliği, 2008’den sonra; 2013 ve 2014’te iki kez değiştirilmiş.
Her yeni yönetmelik, bir öncekini yürürlükten kaldırmış...
Gelgelelim, her iki değişiklikten sonra, Yeterlik Belgesi Tebliği’nin de değişmesi gerektiği halde, bu yapılmamış.
ÇED firmaları, raporlarını yürürlükten kalkmış 2008 tarihli eski yönetmeliğe göre çıkarılmış tebliğe göre bakanlığa sunuyor. Bu tebliğleri yenilemesi gerektiği halde yenilemeyen bakanlık da, yürürlükten kalkmış bir yönetmeliğe göre hazırlanan ÇED’leri, bir güzel değerlendirmeye alıp karar veriyor.
Görüştüğüm uzman, bu nedenle ÇED raporu gerektiren bütün projelerin 2013’ten itibaren hukuken tartışmalı olduğu görüşünde.
Gerçekten de 2013 ve 2014 tarihli her iki ÇED Yönetmeliği’nde şöyle bir madde var:
“ÇED başvuru dosyası, ÇED Raporu veya Proje Tanıtım Dosyası hazırlayacak kurum/kuruluşlar, bakanlıktan yeterlik belgesi almakla yükümlüdürler. Yeterlik belgesinin verilmesi, yeterlik belgesi verilen kurum/kuruluşların denetimi ve belgenin iptal edilmesi ile ilgili usul ve esaslar, bakanlıkça yayımlanacak bir tebliğle düzenlenir.”
İddia ciddi: 3 Ekim 2013’ten sonra onaylanmış tüm ÇED raporları, yetkisiz firmalarca hazırlanmıştır.
Bu iddiayla açılacak bir dava, ÇED raporlarını, dolayısıyla bu raporlara dayalı tüm projelerin hukuksal geçerliliğini tartışmaya açacaktır.
Ne dersiniz?